Spór gospodarczy z kontrahentem: kiedy zaangażować eksperta ekonomicznego

Decyzja, czy, jakiego eksperta ekonomicznego i na jakim etapie sporu gospodarczego zaangażuje zainteresowany przedsiębiorca, może mieć istotne przełożenie na współpracę między prawnikiem a wybranym ekspertem ekonomicznym, a w konsekwencji na końcowy wynik sporu.

Wybór odpowiedniej osoby

Z punktu widzenia efektywności współpracy najbardziej wskazane jest zaangażowanie eksperta ekonomicznego w możliwie wczesnej fazie sporu, kiedy ważą się losy konstrukcji pozwu lub odpowiedzi na pozew, w szczególności zaś argumentacji dotyczącej wysokości roszczenia. Obiektywny ekspert wcześnie włączony w prace jest w stanie relatywnie szybko zidentyfikować kluczowe mocne i słabe jej punkty lub, co czasami ma miejsce, stwierdzić, że roszczenie nie ma wartości ekonomicznej. W końcowym rozrachunku, mimo poniesionego kosztu wynagrodzenia biegłego, może to pozwolić powodowi na oszczędność czasu i środków, jakie ten mógłby zaangażować w długotrwałe postępowanie sądowe lub arbitrażowe o niskim prawdopodobieństwie końcowego sukcesu.

Ponadto na wstępnym etapie prac dla przedsiębiorcy nie do przecenienia może być swego rodzaju konfrontacja spojrzenia prawniczego i ekonomicznego. Nie zawsze bowiem wskazane przez prawnika elementy szkody są możliwe do oszacowania oraz nie zawsze prawnik ma świadomość, że istnieją metody pozwalające oszacować wartości roszczenia, którego wymiar wydaje mu się nie do udowodnienia. Gdy wszystkie trzy strony zdecydują się na wczesne uzgodnienie wspólnej koncepcji prac, współpraca na kolejnych etapach sporu ma znacznie większą szansę na skuteczność.

Wybór przez skład orzekający

Jeszcze istotniejszą rolę odgrywa prawnik, w przypadku gdy w postępowaniu sądowym lub arbitrażowym strony sporu mogą proponować kandydatów na wspólnego biegłego stron lub biegłego wybieranego przez sąd lub trybunał arbitrażowy. W takim przypadku kluczowymi do zapewnienia dobrej współpracy stron i przydatności opinii eksperckiej są następujące działania podejmowane przez pełnomocnika procesowego przedsiębiorcy:

- określenie wymagań co do posiadanej wiedzy i doświadczenia eksperta, w aspektach branżowym, warsztatowym i wcześniej wydanych opinii w sporach gospodarczych eksperta;

- określenie zakresu prac eksperta, także tego, co ma być poza zakresem prac;

- uzgodnienie instrukcji dla biegłego w aspektach będących poza obszarem jego specjalizacji, np. co do stanu faktycznego lub prawnego;

- wskazanie konieczności dokonywania analiz wrażliwości dotyczących kluczowych założeń stanowiących podstawę prac eksperta;

- odpowiednie, uwzględniające ww. aspekty, umotywowanie przedstawianej kandydatury oraz przygotowanie kandydatury alternatywnej, na wypadek gdyby preferowany kandydat był nieakceptowalny przez stronę przeciwną lub skład orzekający.

Zdefiniowanie zakresu pracy

Pełnomocnik strony ma istotne znaczenie z punktu widzenia zapewnienia spójności pomiędzy tym, co ma stanowić końcowy efekt pracy eksperta, a potrzebami postępowania, tj. pytaniami, które pojawiły się w jego toku, a do określenia których niezbędna jest wiedza eksperta.

Wydawać by się mogło, że profesjonalistom – jakimi są zarówno prawnicy, jak i eksperci ekonomiczni – nie ma potrzeby zwracania uwagi na te kwestie. Niemniej jednak w praktyce mamy do czynienia z opiniami biegłych, którzy z braku precyzyjnych wytycznych sami definiują zakres swoich prac, niejednokrotnie nie odpowiadając w pełni na potrzeby sporu, a częstokroć wykraczając poza zakres swoich eksperckich umiejętności.

W tym kontekście pełnomocnik procesowy w interesie swojego zleceniodawcy oraz sądu lub trybunału, a także samego biegłego powinien zadbać o możliwe precyzyjne zdefiniowanie zakresu prac biegłego, w szczególności zaś o określenie zagadnień/pytań podlegających analizie i aspektów szkody podlegających kwantyfikacji przez eksperta. W fazie przygotowania prac biegłego warto również poświęcić więcej czasu na dyskusje prawno-ekonomiczne nt. związku potencjalnej szkody z winą pozwanego. Ewentualna trudność w wykazaniu takiego związku powinna stanowić ostrzeżenie co do tego, czy samo kwantyfikowanie szkody jest zasadne.

Jeśli strony wskazują wspólnego biegłego, powoływany jest on przez sąd/trybunał spośród kandydatów wskazanych przez strony lub powoływanych jest kilku niezależnych biegłych, oprócz zdefiniowania zakresu ich prac, znaczenia nabierają również kwestie zapewnienia zgodności założeń opinii ze stanowiskiem sądu/trybunału oraz porównywalności wielu opinii. W tym kontekście pełnomocnicy stron w ślad za sędziami/arbitrami powinni zwrócić szczególną uwagę na takie aspekty prac ekspertów, jak:

- data analizy – historyczna (tj. na datę zaistnienia zdarzenia powodującego szkodę) czy bieżąca (tj. na dzień sporządzenia, złożenia pozwu lub ogłoszenia wyroku);

- stan wiedzy do uwzględnienia w opinii – czy ekspert może posługiwać się tylko danymi dostępnymi na moment zaistnienia zdarzenia powodującego szkodę czy też może wykorzystywać dane, które pojawiły się pomiędzy datą zdarzenia powodującego szkodę a datą analizy;

- zakres danych możliwych do wykorzystania, tj. w szczególności określenie, które z dostępnych informacji (dowodów) nie mogą być wykorzystane w pracy eksperta;

- podstawa analizy – tj. czy biegły ma opierać się jedynie na danych rzeczywistych czy też może posługiwać się uprawdopodobnionymi hipotezami (założeniami);

- metodyka analizy – jeżeli z jakichkolwiek względów powinna być ona ekspertowi narzucona, zamiast podlegać swobodzie doboru.

Koncentrując się na kluczowych, a więc merytorycznych, aspektach współpracy prawnika z ekspertem, warto pamiętać również o uzgodnieniu samej konstrukcji raportu/opinii eksperta, biorąc pod uwagę naturę i złożoność analizowanych przez niego zagadnień. Przed rozpoczęciem prac dobrze jest uzgodnić kwestie techniczne dokumentu końcowego, takie jak:

- zakres i sposób definiowania pojęć wykorzystanych w raporcie eksperckim;

- stopień szczegółowości dokumentu oraz miejsce przedstawiania szczegółów (tekst zasadniczy dokumentu lub załączniki);

- sposób i zakres przytaczania faktów i stanowisk stron;

- sposób przywoływania źródeł informacji;

- miejsce podsumowania wyników prac (początek lub koniec dokumentu);

- język opinii/raportu i ewentualne kwestie jego tłumaczenia.

Dane do analizy przez eksperta

Kolejnym obszarem, w którym pełnomocnik strony może być dla biegłego nieocenionym wsparciem, jest pozyskiwanie danych źródłowych. W początkowej fazie prac eksperta najczęściej to prawnicy mają lepsze rozeznanie co do danych, jakimi dysponuje ich klient, nie wspominając o danych zawartych w, często niezwykle obszernych, aktach sprawy. Przekazana ekspertowi przez pełnomocnika strony wiedza co do dostępnych informacji może w znakomitym stopniu zawęzić obszar jego poszukiwań, jeśli chodzi o sposób prowadzenia wywodu oraz doboru argumentacji.

W szczególności bezcenna jest wiedza nt. informacji/dokumentów, których:

- data powstania jest wcześniejsza niż data zaistnienia sporu;

- pochodzą od strony przeciwnej sporu lub niezależnej strony trzeciej.

Niejednokrotnie kluczową rolę w finalnym ustaleniu wymiaru szkody przez sąd lub trybunał mogą odegrać informacje, które nie są dostępne dla eksperta na dzień sporządzenia jego opinii, ale mogą zostać pozyskane do akt sprawy na dalszym etapie postępowania i stanowić podstawę ewentualnego uzupełnienia opinii eksperckiej.

Warto zatem, aby współpracujący z biegłym prawnik uzyskał od niego nie tylko samą opinię, ale również listę brakujących informacji, które zdaniem eksperta mogłyby istotnie wpłynąć na wyniki jego prac i/lub znacząco podnieść wiarygodność jego analizy.

Rolą prawnika będzie wtedy, w kolejnym kroku: