Henryk Kowalczyk: Koniec z fikcyjnym wynagradzaniem w spółkach

Rz: Czy każdy może wejść do rady nadzorczej albo zarządu spółki, w której udziały ma m.in. Skarb Państwa lub gmina? Czy też potrzebne są do tego specjalne uprawnienia?

Henryk Kowalczyk, Minister Skarbu Państwa: W przypadku spółek powstałych w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, spółek o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa, określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 22 października 2010 r., spółek z udziałem Skarbu Państwa, które powstały na podstawie odrębnych przepisów i w trybie innym niż określony w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji, kandydat na członka rady nadzorczej jest zobowiązany do zdania egzaminu państwowego. Zasady szkoleń i egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych spółek w których SP jest jedynym akcjonariuszem określa rozporządzenie Rady Ministrów z 7 września 2004 r. Jednocześnie chciałbym zaznaczyć, iż udział w kursie na członków rad nie jest obligatoryjny. Rozporządzenie wskazuje również osoby, które są zwolnione z obowiązku składania takiego egzaminu. Wśród nich są m.in. doktorzy nauk prawnych lub ekonomicznych, radcowie prawni, adwokaci, biegli rewidenci, doradcy inwestycyjni.

Czy osoba po maturze może zostać członkiem rady nadzorczej spółki, jeśli zda ten egzamin?

W spółkach z udziałem Skarbu Państwa powstałych w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, kandydaci obowiązani są do legitymowania się nie tylko zdanym egzaminem, ale także wyższym wykształceniem. Osoba, która nie posiada wyższego wykształcenia, może być członkiem rady nadzorczej spółki z udziałem Skarbu Państwa powstałej w wyniku komercjalizacji, wyłącznie jako przedstawiciel pracowników, rolników lub rybaków. Jednocześnie w przypadku spółek z udziałem Skarbu Państwa powstałych na podstawie odrębnych przepisów wymóg posiadania wyższego wykształcenia dla kandydatów na członków rad nadzorczych nie jest ustanowiony w przepisach prawa powszechnie obowiązującego.

Od 9 września obowiązuje ustawa regulująca wynagradzanie władz spółek komunalnych oraz spółek z udziałem Skarbu Państwa. Czym różni się ona od dotychczasowych rozwiązań?

Ustawa z 9 czerwca 2016 r. o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami wprowadza nowe zasady w kształtowaniu wynagrodzeń w spółkach z udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, a także państwowych i komunalnych osób prawnych. Kończą one z fikcją tzw. ustawy kominowej. Ustawa ta wyznaczała maksymalną wysokość wynagrodzeń członków zarządów spółek z większościowym udziałem Skarbu Państwa lub samorządu, dopuszczając jednocześnie możliwość pobierania wynagrodzenia np. w radach nadzorczych spółek zależnych oraz pozwalając na zawieranie kontraktów menedżerskich, do których nie stosowano limitów wynagradzania. W części spółek pojawiły się patologie polegające na braku jakiejkolwiek kontroli nad składnikami wynagrodzenia członków zarządów i jego wysokością. Istotną wadą tej ustawy był też brak systemu premiowania skutecznych menedżerów, czyli powiązania zarobków kadry menedżerskiej z wynikami spółki i osiągniętymi celami. Nowa ustawa eliminuje powyższe niepożądane zjawiska – wprowadzając nowoczesne, transparentne i jednolite zasady kształtowania wynagrodzeń.

I co należy podkreślić - w odróżnieniu od tzw. ustawy kominowej nie dotyczy tylko spółek jednoosobowych i z większościowym (pośrednio lub bezpośrednio) udziałem Skarbu Państwa. Jej przepisy dotyczą każdej spółki bez względu na wielkość udziału, z którego prawa na walnym zgromadzeniu wykonuje podmiot uprawniony do wykonywania praw udziałowych, reprezentujący SP, jednostkę samorządu terytorialnego lub związek takich jednostek, czy państwowe i komunalne osoby prawne.

Ile wynosiło dotychczas wynagrodzenie członka zarządu w spółce z udziałem Skarbu Państwa?

Na podstawie ustawy kominowej maksymalna wysokość wynagrodzenia miesięcznego tych osób nie mogła przekroczyć 6-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Dodatkowo obowiązywały wyłącznie odprawy maksymalnie trzymiesięczne, bez względu na okres zatrudnienia na stanowisku. W  zależności od osiągniętych wyników finansowych lub stopnia realizacji innych zadań? mogła być przyznana nagroda roczna, w wysokości nie większej niż 3 -krotność przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Ustawa kominowa nie uwzględniała więc motywacyjnego systemu wynagrodzeń. Nagroda roczna nie była wprost powiązana z osiągnięciem określonych celów czy też wyników z działalności spółki. Ustawa kominowa dopuszczała także możliwość zawierania umów cywilnoprawnych o świadczenie usług w zakresie zarządzania (tzw. kontrakty menedżerskie). Zgodnie z uchylonymi przepisami warunkiem zawarcia kontraktu przez członka zarządu było założenie działalności gospodarczej i zawarcie na własny koszt umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej powstałej w związku z prowadzeniem spraw spółki. W tym przypadku nie istniał żaden system prawnego ograniczenia wysokości wynagrodzeń oraz innych świadczeń przyznawanych zarządzającym. Wynagrodzenie mogło zostać przyznane w dowolnej wysokości.

Ponadto, w przypadku spółek z mniejszościowym udziałem Skarbu Państwa ustawa kominowa nie miała zastosowania pomimo, iż SP zachowywał faktyczne władztwo korporacyjne.

W jaki sposób będą ustalane wynagrodzenia w spółkach po zmianach? Czy zasady te są takie same dla spółek z udziałem Skarbu Państwa i spółek komunalnych?

Zasady kształtowania wynagrodzeń członków zarządów będą określane w uchwale walnego zgromadzenia danej spółki i będą jawne. Ustawa wprowadza mechanizm uzależniający wysokość wynagrodzenia kadry zarządzającej od wielkości spółki i skali prowadzonej działalności, a tym samym ponoszonej odpowiedzialności. Przewidziano również motywacyjny charakter wynagradzania, zakładający premiowanie menedżerów aktywnych, skutecznie budujących wartość spółki.

Co do zasady, wynagrodzenie całkowite członka zarządu będzie składało się z określonej kwotowo części stałej, stanowiącej wynagrodzenie miesięczne podstawowe oraz części zmiennej, stanowiącej wynagrodzenie uzupełniające za rok obrotowy spółki. Ustawa wprowadza również mechanizm wiążący wynagrodzenie członków rad nadzorczych z wielkością spółki i skalą prowadzonej działalności oraz uwzględniający realny nakład pracy, tj. pełnienie określonej funkcji w radzie nadzorczej oraz uczestnictwo w jej komitetach. Przepisy nowej ustawy dotyczą każdej spółki bez względu na wielkość udziału, z którego prawa na walnym zgromadzeniu wykonuje podmiot uprawniony do wykonywania praw udziałowych, reprezentujący SP, jednostkę samorządu terytorialnego lub związek takich jednostek, czy państwowe i komunalne osoby prawne.

Czy nadal członkowie zarządów takich spółek będą mogli liczyć na bonusy takie jak np. premia, ubezpieczenie, czy mieszkanie?

Ustawa określa, że wynagrodzenie całkowite członka organu zarządzającego składa się z części stałej, stanowiącej wynagrodzenie miesięczne podstawowe, określonej kwotowo oraz części zmiennej, stanowiącej wynagrodzenie uzupełniające za rok obrotowy spółki. Część zmienna uzależniona jest od poziomu realizacji celów zarządczych i nie może przekroczyć 50 proc. wynagrodzenia podstawowego, a w spółkach publicznych oraz zakwalifikowanych do największych, 100 proc. tego wynagrodzenia. Ustawa w art. 5 ust. 2 przewiduje w szczególności możliwość określenia w uchwałach w sprawie wynagrodzeń zasad przyznawania zapewnianych przez spółkę urządzeń technicznych oraz zasobów stanowiących mienie spółki do wykorzystania przez członków organu zarządzającego, niezbędnych do wykonywania ich funkcji.

Ponadto, możliwe jest przyznanie odprawy w wysokości co najwyżej 3 – krotności wynagrodzenia stałego członka organu zarządzającego, ale pod warunkiem pełnienia funkcji co najmniej przez 12 miesięcy.

Szczegółowe zasady przyznawania części zmiennej, jak i inne elementy umowy, będą zależały od treści uchwał walnego zgromadzenia i rady nadzorczej spółki.

Kto jest zobowiązany do wprowadzenia zmian w wynagradzaniu i w jaki sposób należy to zrobić?

Ustawa zobowiązuje do wdrożenia zasad kształtowania wynagrodzeń członków organów zarządzających i organów nadzorczych w spółkach, podmiot uprawniony do wykonywania praw udziałowych, który reprezentuje SP, JST oraz państwowe i komunalne osoby prawne. Podmioty te będą musiały przedłożyć na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników projekt uchwały w sprawie zasad kształtowania wynagrodzeń. W sytuacji, gdy uchwała nie uzyska większości głosów na walnym zgromadzeniu (spółka z mniejszościowym udziałem podmiotu uprawnionego), obowiązek kształtowania wynagrodzeń w spółce, zgodnie z ustawą, spoczywa na reprezentancie podmiotu uprawnionego w radzie nadzorczej (składa oświadczenie zgodnie z art. 3 ustawy z 9 czerwca 2016 r. o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami).

Ile czasu mają zobowiązane podmioty, by zmienić zasady wynagradzania?

Zgodnie z postanowieniem art. 21 ust. 1 nowej ustawy podmiot uprawniony do wykonywania praw udziałowych musi podjąć działania mające na celu ukształtowanie i stosowanie w spółce zasad wynagradzania członków organu zarządzającego i członków organu nadzorczego najpóźniej do dnia zwyczajnego walnego zgromadzenia. Chodzi o walne zgromadzenie, na którym będzie rozpatrywane i zatwierdzane sprawozdanie zarządu z działalności spółki oraz sprawozdanie finansowe za rok obrotowy rozpoczynający się w 2016 r. W przypadku większości spółek będzie to 30 czerwca 2017 r.

Co się stanie, jeśli zasady wynagradzania nie zostaną zmienione do tego czasu?