Zasady stosowania przepisów kodeksu cywilnego w prawie pracy

W relacjach między pracodawcą a pracownikiem dopuszcza się stosowanie prawa cywilnego. Musi to być jednak tzw. luka prawna, czyli zagadnienie pominięte w systemie prawa pracy. Wskazuje na to spełnienie trzech warunków.

Publikacja: 12.11.2015 05:50

Zasady stosowania przepisów kodeksu cywilnego w prawie pracy

Foto: Fotorzepa, Marian Zubrzycki

Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że prawo pracy w sposób kompletny normuje każdą sytuację, jaka może się przydarzyć między pracodawcą a podwładnym. Tak jednak nie jest. W przypadkach nieuregulowanych konieczne staje się skorzystanie z kodeksu cywilnego.

Ustawowe przekierowanie

Możliwość stosowania przepisów kodeksu cywilnego w prawie pracy dopuścił art. 300 kodeksu pracy. Zgodnie z nim w sprawach nieuregulowanych prawem pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Przesłanki wskazane w tym przepisie muszą wystąpić łącznie:

- brak uregulowania danej sprawy w prawie pracy,

- powinno to dotyczyć stosunku pracy,

- stosowanie przepisów kodeksu cywilnego nie może być wbrew zasadom prawa pracy.

Również inne akty

Podstawą stosowania kodeksu cywilnego w stosunkach pracy jest wykazanie, że konkretne zagadnienie nie jest uregulowane w prawie pracy. Stanowi je jednak nie tylko kodeks pracy, ale również przepisy zawarte w innych ustawach i aktach wykonawczych określające przywileje i obowiązki pracowników i pracodawców.

Ponadto do tej gałęzi prawa zaliczają się też postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów oraz statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

Uznanie, że konkretne zagadnienie nie jest uregulowane prawem pracy, pozwala stwierdzić, że istnieje tzw. luka prawna.

Z zakresu prawa pracy

Aby można było zastosować kodeks cywilny, ważny jest drugi wymóg – sprawa ma dotyczyć stosunku pracy. Oznacza to, że luka, którą mogą wypełnić regulacje cywilne, powinna dotyczyć braku przepisów z zakresu tzw. indywidualnego prawa pracy, a nie norm prawa zbiorowego.

Powszechnie uznaje się, że porozumienia zbiorowe czy układy zbiorowe to specyficzne źródła prawa pracy, które nie są objęte art. 300 k.p. w zakresie odpowiedniego stosowania kodeksu cywilnego.

Bez sprzeczności

Ostatnim warunkiem, od którego spełnienia zależy możliwość odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu cywilnego, jest brak sprzeczności między regulacjami w nim zawartymi a zasadami prawa pracy.

To, że art. 300 k.p. odwołuje się do niesprzeczności z „zasadami prawa pracy", może sugerować, że brak tej niezgodności powinien dotyczyć relacji między przepisami kodeksu cywilnego a zasadami prawa pracy ujętymi w rozdziale II działu I kodeksu pracy „Podstawowe zasady prawa pracy". Jednak tak wąskie ich pojmowanie nie jest właściwe. Można spokojnie uznać, że wymagany brak kolizji powinien zachodzić zarówno między zasadami prawa pracy o charakterze podstawowym, jak i każdymi innymi zasadami prawa pracy, które można wydobyć z przepisów tej gałęzi w drodze ich interpretacji. Do takich zasad można zaliczyć trwałość stosunku pracy czy ryzyko pracodawcy.

Gdzie zastosować

Przedstawiamy najczęstsze przypadki stosowania kodeksu cywilnego w stosunkach zatrudnieniowych.

1. Zawarcie umowy przedwstępnej

Właściwa umowa o pracę może być poprzedzona tzw. umową przedwstępną. Pracodawca zobowiązuje się w niej do zatrudnienia w przyszłości kandydata na pracownika. Ponieważ jednak prawo pracy nie reguluje tego rodzaju umowy, należy tu zastosować art. 389 i 390 k.c.

Zawierana z przyszłym pracownikiem umowa przedwstępna ma określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Chodzi o przyszłą umowę przez wskazanie takich elementów, jak: rodzaj pracy i termin jej rozpoczęcia oraz wysokość wynagrodzenia.

W umowie przedwstępnej nie trzeba podawać terminu zawarcia umowy przyrzeczonej, choć lepiej to zrobić, aby w przyszłości uniknąć nieporozumień.

Pracodawca, który zawarł umowę przedwstępną, nie powinien unikać zatrudnienia kandydata, ponieważ niedoszły pracownik może próbować dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej lub żądać naprawienia szkody. Gdy natomiast od przyjęcia umowy przyrzeczonej uchyla się przyszły pracownik, niedoszły szef ma prawo – zgodnie z poglądem panującym w doktrynie – dochodzić wyłącznie odszkodowania.

2. Ochrona dóbr osobistych

Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy szanowanie godności i innych dóbr osobistych pracownika. Ponieważ prawo pracy kompleksowo nie reguluje problematyki dóbr osobistych, w tych sprawach należy się odwołać do art. 23 k.c. Przepis ten wymienia przykładowe dobra osobiste: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

W relacjach pracodawca–pracownik szczególnie chronione są jednak takie dobra osobiste zatrudnionych, jak: godność, życie, zdrowie, wynagrodzenie, tajemnica korespondencji (prywatnej), prywatność, imię, nazwisko, wizerunek.

3. Dokonywanie czynności prawnej

Prawo pracy reguluje wiele czynności prawnych, np. zawarcie umowy czy jej wypowiedzenie. Przepisy te nie są jednak kompletne – nie zawierają bowiem unormowań odnoszących się do tzw. kwestii technicznych tych czynności.

Bez wątpienia zawarcie umowy czy jej wypowiedzenie wymagają złożenia stosownych oświadczeń woli przez zainteresowane strony. Należy do nich stosować zasady wynikające z kodeksu cywilnego, które regulują tzw. czynności prawne. Kluczowy jest tu art. 61 § 1 k.c. Wynika z niego, że oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła się zapoznać z jego treścią. Natomiast odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.

Zatem w razie wręczenia przez pracodawcę wypowiedzenia umowy dla skuteczności prawnej tej czynności nie ma znaczenia ani zapoznanie się z dokumentem, ani potwierdzenie jego otrzymania. Istotne jest wyłącznie stworzenie warunków umożliwiających zapoznanie się z decyzją szefa. Natomiast odwołanie oświadczenia woli, np. tego wypowiedzenia, będzie ważne, jeżeli oświadczenie z takim zamiarem dojdzie jednocześnie z tym poprzednim oświadczeniem lub wcześniej.

masz pytanie, wyślij e-mail, tygodnikpraca@rp.pl

Przydatne orzecznictwo Sądu Najwyższego

- Ujawnienie przez pracodawcę bez zgody pracownika wysokości jego wynagrodzenia za pracę może stanowić naruszenie dobra osobistego w rozumieniu art. 23 i 24 k.c. (uchwała siedmiu sędziów z 16 lipca 1993 r., I PZP 28/93).

- Ustne oświadczenie woli pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę przekazane pracownikowi przez bezpośredniego przełożonego jest skuteczne (wyrok z 24 marca 1999 r., I PKN 631/98).

- Wystąpienie przez pracownika lub pracodawcę z propozycją rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron stanowi ofertę zgodnego rozwiązania stosunku pracy, do której stosuje się odpowiednio art. 66 i następne k.c. w związku z art. 300 k.p. (wyrok z 4 października 2000 r., I PKN 58/00).

- Fakt, że oświadczenia stron umowy zawierają określone w art. 22 k.p. formalne elementy umowy o pracę, nie oznacza, że jest ona ważna. Jeśli bowiem strony nie zamierzały osiągnąć skutków wynikających z umowy, a jej jedynym celem było umożliwienie wnioskodawczyni skorzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, to w świetle poczynionych ustaleń taka umowa jest dotknięta nieważnością jako pozorna (wyrok z 18 maja 2006 r., I UK 164/05).

Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że prawo pracy w sposób kompletny normuje każdą sytuację, jaka może się przydarzyć między pracodawcą a podwładnym. Tak jednak nie jest. W przypadkach nieuregulowanych konieczne staje się skorzystanie z kodeksu cywilnego.

Ustawowe przekierowanie

Pozostało 96% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Prawo karne
Słynny artykuł o zniesławieniu ma zniknąć z kodeksu karnego
Prawo karne
Pierwszy raz pseudokibice w Polsce popełnili przestępstwo polityczne. W tle Rosjanie
Podatki
Kiedy ruszy KSeF? Ministerstwo Finansów podało odległy termin
Konsumenci
Sąd Najwyższy orzekł w sprawie frankowiczów. Eksperci komentują
Podatki
Ministerstwo Finansów odkryło karty, będzie nowy podatek. Kto go zapłaci?
Materiał Promocyjny
Wsparcie dla beneficjentów dotacji unijnych, w tym środków z KPO