Podejmowanie działalności gospodarczej przez kobiety spodziewające się dziecka to duży problem, z którym musi zmagać się ZUS. Ostatnio jest to również temat gorących dyskusji z uwagi na zmiany w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej ustawa zasiłkowa) od 1 listopada br. Ta nowelizacja nie jest jedyną próbą walki z praktyką niektórych przyszłych mam.
Ustawa zasiłkowa przewiduje pewne mechanizmy mające na celu ochronę interesu funduszu chorobowego i uzależnienie prawa do świadczeń od poniesienia ekonomicznego ciężaru opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez określony czas. Przykładem jest art. 49 ustawy. Przepis ten wskazuje, jak ustalać podstawę wymiaru zasiłku, gdy niezdolność do pracy powstanie przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego. Jego treść nie jest jednak idealna, w związku z czym stał się przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego.
Ogólne zasady
Podstawę wymiaru zasiłku przysługującego osobie prowadzącej działalność gospodarczą stanowi przychód za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli okres ubezpieczenia jest krótszy niż 12 miesięcy, podstawę tę stanowi przeciętny przychód osiągany za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.
Art. 49 ustawy zasiłkowej w sposób szczególny reguluje sytuację, gdy niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego. Dla prowadzących działalność gospodarczą podstawę zasiłku stanowi wówczas najniższa miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, po stosownych odliczeniach. Jest to więc równowartość 30 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę albo 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia planowanego na dany rok (pomniejszonego o 13,71 proc.).
Zastosowanie tego przepisu w każdym przypadku – czyli również wtedy, gdy osoba podlegała wcześniej ubezpieczeniu społecznemu – zakwestionował Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 24 maja 2012 r. (P 12/10). Zdaniem Trybunału sama zmiana tytułu do objęcia ubezpieczeniem chorobowym nie może prowadzić do różnicowania w tak diametralny sposób wysokości zasiłków należnych ubezpieczonym. W związku z tym TK uznał art. 49 ustawy zasiłkowej w dotychczasowym brzmieniu za niezgodny z konstytucją.
