Jak zabezpieczyć majątek na wypadek rozpadu konkubinatu? Prawniczka podpowiada

Coraz częściej obok związków małżeńskich dwoje ludzi żyje w konkubinacie, ma dzieci i wspólny majątek, ale tam też dochodzi do rozstań (a formalnych rozwodów nie ma). Jak się dzieli ten ich dorobek?

W Polsce pary żyjące w konkubinacie, czyli w nieformalnym związku bez ślubu, nie są objęte przepisami prawa małżeńskiego. Oznacza to, że w razie rozstania nie powstaje ustawowa wspólność majątkowa. Mimo to istnieją jasne reguły dotyczące rozliczeń majątkowych.

To proszę je opisać.

Przede wszystkim każdy z partnerów zachowuje to, co nabył przed rozpoczęciem wspólnego życia. Ta sama zasada dotyczy przedmiotów kupionych w czasie trwania związku, jeżeli zostały w całości sfinansowane z pieniędzy jednego z nich i można to udowodnić. W przypadku dóbr nabytych razem, takich jak mieszkanie czy samochód, powstaje współwłasność ułamkowa, tak jak w przypadku osób, które w związku nie są. Przy braku innych ustaleń w akcie notarialnym przyjmuje się, że udziały są równe. Po rozstaniu taki majątek można podzielić polubownie, na przykład sprzedając go i dzieląc uzyskaną kwotę, albo w sądzie poprzez wniosek o zniesienie współwłasności.

Jeżeli jedno z partnerów spłacało większą część kredytu albo ponosiło większe nakłady na remonty, może domagać się rozliczenia tych nakładów lub ustalenia większego udziału w nieruchomości. Zwyczajne wydatki na codzienne życie, takie jak jedzenie, rachunki czy drobne zakupy, nie są zazwyczaj rozliczane, ponieważ traktuje się je jako naturalne koszty wspólnego gospodarstwa domowego.

Czytaj więcej

Prawo rodzinne

Sąd Najwyższy wydał ważny wyrok dla konkubentów. Muszą się rozliczyć jak po rozwodzie

Nie sposób uznać, by po rozpadzie konkubinatu, związek został nierozliczony, bo jeden z partnerów...

A co, jeżeli taki związek ma dzieci?

W takim przypadku kwestie władzy rodzicielskiej, alimentów i kontaktów z dzieckiem reguluje się według tych samych przepisów, które obowiązują rodziców po rozwodzie. Nie ma to jednak bezpośredniego wpływu na podział majątku.

Powiedzmy coś o sprawach spadkowych.

Partner w konkubinacie nie dziedziczy z mocy ustawy. Po śmierci jednego z nich majątek przypadnie dzieciom, rodzicom albo rodzeństwu zmarłego, a nie żyjącemu partnerowi. Osoby, które chcą zapewnić partnerowi dziedziczenie, powinny sporządzić testament.

Dochodzenie bezpodstawnego wzbogacenia przy podziale dorobku nie jest łatwe, a w takich związkach pewnie jeszcze trudniejsze?

Dochodzenie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w konkubinacie rzeczywiście bywa trudne. Wynika to przede wszystkim z charakteru wspólnego życia, w którym większość wydatków dotyczy bieżącego utrzymania. Sąd zazwyczaj uznaje, że takie koszty były ponoszone dobrowolnie i w ramach wspólnego gospodarstwa, dlatego nie ma podstaw do ich późniejszego zwrotu. Dotyczy to zwłaszcza czynszu, opłat za media, zakupów spożywczych czy innych codziennych potrzeb.

Trudności pojawiają się także przy większych nakładach, na przykład gdy jedna osoba spłacała kredyt za mieszkanie należące do obojga. Aby skutecznie domagać się zwrotu pieniędzy, trzeba udowodnić, że druga strona faktycznie odniosła korzyść majątkową, określić jej wysokość i wykazać, że nie istniała umowa, która usprawiedliwiałaby przekazanie środków, jak darowizna czy pożyczka. Brak dokumentów takich jak przelewy, potwierdzenia wpłat czy pisemne ustalenia poważnie utrudnia wykazanie roszczenia. W praktyce roszczenia o bezpodstawne wzbogacenie w związkach nieformalnych są nie tylko czasochłonne, ale i wymagają bardzo mocnych dowodów. Z tego powodu dobrze jest, by przy dużych zakupach jeszcze w trakcie trwania związku ustalać w akcie notarialnym udziały w nieruchomości lub zawierać odpowiednie umowy, bo to znacznie ułatwia późniejsze rozliczenia.

Czytaj więcej

Prawo rodzinne

Przy rozwodzie z żoną trzeba się też rozstać z częścią krów

Mąż przez kilkanaście lat utrzymywał stado krów, które dostał od rodziców. Przy rozwodzie i podzi...

W niedawnej sprawie rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy matce dwójki wspólnych dzieci po 15 latach pożycia w konkubinacie sądy zasądziły połowę zgromadzonego majątku, a był to dom z wyposażeniem pobudowany na działce mężczyzny, a więc formalnie właśnie mężczyzny. Czyli rozstrzygnięcie prawie jakby byli małżonkami.

Zdarzają się orzeczenia, w których partnerka lub partner z długoletniego związku nieformalnego otrzymuje znaczną część majątku, nawet jeśli formalnie należy on tylko do drugiej osoby. Nie oznacza to jednak, że sądy traktują konkubinat tak samo, jak małżeństwo. Wyroki, o których mówimy opierają się na innych przepisach niż te, które regulują podział majątku małżonków.

W takich sprawach kluczowe jest udowodnienie, że oboje partnerzy realnie i w istotnym stopniu przyczynili się do powstania danego dobra. Jeżeli np., kobieta przez wiele lat wspólnie z mężczyzną spłacała kredyty, finansowała materiały budowlane, pokrywała koszty wyposażenia i remontów, to w ocenie sądu powstał wspólny majątek, nawet jeśli grunt i księga wieczysta były na nazwisko mężczyzny. W takiej sytuacji orzeczenie połowy wartości domu dla niej nie wynika z domniemania małżeńskiej wspólności, lecz z uznania, że bez jej wkładu finansowego i osobistego ten majątek by nie powstał.

Jak mogą osoby w takim nieformalnym związku zabezpieczać swoje majątkowe interesy, by po latach nie zostać z gołymi rękami?

Osoby żyjące w nieformalnym związku mogą dość skutecznie zadbać o swoje interesy majątkowe, ale muszą to zrobić świadomie i na piśmie, bo w polskim prawie nie powstaje automatyczna wspólność majątkowa jak w małżeństwie.

Najpewniejszym sposobem przy dużych zakupach, np. kupnie mieszkania, jest wpisanie obojga partnerów jako współwłaścicieli w akcie notarialnym z określeniem udziałów. Udziały mogą być równe albo odzwierciedlać faktyczny wkład finansowy. W razie rozstania dzieli się wtedy udziały, a nie trzeba udowadniać, kto ile wydał.

Jest możliwe również zawarcie umowy konkubenckiej. Jest to dobrowolna umowa cywilna, którą można sporządzić w formie notarialnej lub zwykłej pisemnej. Określa ona m.in. sposób finansowania bieżących wydatków, podział kosztów remontów, udziały w przedmiotach kupowanych w trakcie związku i sposób rozliczenia po ewentualnym rozstaniu. Taka umowa ułatwia, naturalnie, późniejsze dochodzenie roszczeń, bo staje się dowodem na wspólne zamiary konkubentów.

Czytaj więcej

Prawo rodzinne

Sąd Najwyższy: Żona zrobiła większą karierę. Mąż nie dostanie mniej po rozwodzie

Gorsza kariera zawodowa małżonka nie daje podstaw do przyznania mu mniejszych udziałów przy dziel...

A jak można zabezpieczyć się na wypadek śmierci?

W razie śmierci jednego z partnerów drugi nie dziedziczy z ustawy. Sporządzenie testamentu albo wskazanie partnera jako beneficjenta w polisie na życie to jedyny pewny sposób, by zapewnić mu dziedziczenie lub wypłatę świadczenia. Dobrze jest również udzielić partnerowi pełnomocnictwa do rachunków bankowych, lokat czy innych aktywów, jeśli w razie nagłej choroby ma mieć do nich dostęp.

Świadome stosowanie takich rozwiązań pozwala uniknąć sytuacji, w której po wielu latach wspólnego życia jedna ze stron zostaje bez żadnych praw do wspólnie stworzonego dorobku.