Główną zasadą sądownictwa polubownego – i podstawą uprawnień arbitrów – jest wola stron. Kontrahenci muszą wyrazić zgodę na rozstrzyganie sporów w arbitrażu. Umowę takiej treści określa się mianem zapisu na sąd polubowny.
Co rozstrzygnie
Zapisem na sąd polubowny można objąć wszystkie spory majątkowe i niemajątkowe, co do których dopuszczalne jest zawarcie ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Arbitrzy mogą zatem rozstrzygać spory ?z takich stosunków prawnych, które podlegają dyspozycji stron. Mówi się w tym kontekście ?o zdatności arbitrażowej sporu.
Zdatność arbitrażową ma większość sporów w obrocie między przedsiębiorcami, a także w relacjach z konsumentami (choć należy pamiętać, że postanowienia umowy nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem, które są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy, są bezskuteczne – może to dotyczyć także klauzuli arbitrażowej).
Brak zdatności arbitrażowej dotyczy pewnych spraw z zakresu prawa rodzinnego i spadkowego. W obrocie profesjonalnym duże wątpliwości budzi zdatność arbitrażowa sporów o uchylenie sprzecznych z ustawą uchwał organów spółek kapitałowych.
Klauzula ?lub kompromis
Istnieją dwa sposoby poddania sporu pod arbitraż. Strony mogą to przewidzieć już na etapie zawierania umowy. Mamy wtedy do czynienia z klauzulą arbitrażową. Drugim sposobem jest zawarcie odrębnej umowy już po powstaniu sporu – kompromis. W praktyce częstsze jest to pierwsze rozwiązanie, ponieważ stronom łatwiej osiągnąć porozumienie na początku współpracy niż po powstaniu konfliktu. Warto pamiętać, że kompromis jest jedynym trybem dla sporów z zakresu prawa pracy – niedopuszczalne jest objęcie zapisem sporów pracowniczych, które mogą powstać ?w przyszłości.
