Stan budżetu państwa w spadku po PiS i nowy plan

Szybkie powołanie Rady Fiskalnej, konsolidacja funduszy pozabudżetowych – takie m.in. plany przedstawia MF w tzw. białej księdze finansów publicznych. Problemem jest też rosnąca luka VAT.

Aktualizacja: 29.04.2024 10:47 Publikacja: 29.04.2024 04:30

Stan budżetu państwa w spadku po PiS i nowy plan

Foto: Leszek Szymański, PAP

We wtorek Rada Ministrów przyjąć ma wieloletni plan finansów publicznych, a w poniedziałek upublicznić białą księgę finansów publicznych. Oba dokumenty pokazać mają kondycję nie tylko budżetu centralnego, ale też całego sektora po ośmiu latach rządów PiS, a także wskazać nowe otwarcie w zarządzaniu publiczną kasą.

Niezależna rada oceni budżet państwa

Minister finansów Andrzej Domański na piątkowym spotkaniu z dziennikarzami przedstawił kilka wniosków w tym zakresie. Zapowiedział m.in. szybkie powołanie Rady Fiskalnej, czyli czegoś w rodzaju instytucji, która ma patrzeć na ręce resortowi finansów. Odpowiednie założenia mamy poznać w ciągu kilku tygodniu.

– Rada ma być niezależna, ma opiniować założenia makroekonomiczne do budżetu państwa, a także podstawowe pozycje budżetowe – mówił Domański. Jej członkami mają być osoby niezwiązane z resortem finansów czy szerzej – rządem, a zdaniem ministra Domańskiego pewien wpływ na ich wybór powinna mieć też opozycja.

Rada ma zostać uposażona w odpowiednie instrumentarium (jak można rozumieć – także finansowe), by przeprowadzać niezależne analizy. Trzeba przy tym podkreślić, że opinie rady nie muszą być wiążące dla władzy, ale minister finansów będzie musiał się do nich publicznie odnosić.

Czytaj więcej

Ponad 24 mld zł dziury w budżecie po I kwartale. VAT w górę, PIT dołuje

BGK będzie się częściej spowiadał

Minister Domański zapowiedział również zmiany w dostępie do informacji o kondycji tzw. funduszy pozabudżetowych, głównie tych zarządzanych przez BGK. – Mają one raportować o swoich wydatkach i planach finansowych z częstotliwością kwartalną – mówił. Dotychczas było to co najwyżej raz na rok, a dysponentem danych była przede wszystkim Kancelaria Premiera.

Jednocześnie fundusze pozabudżetowe mają podlegać stopniowej konsolidacji. Pierwszym krokiem ma być objęcie ich, przynajmniej w części, stabilizującą regułą wydatkową.

Takie podejście ma zwiększyć transparentność finansów publicznych, która dramatycznie zmniejszyła się przez ostatnich osiem lat rządu PiS. Jak wynika z danych resortu finansów, zadłużenie całego sektora finansów publicznych według metodologii unijnej na koniec 2023 r. wynosiło 1,69 bln zł, a według polskiej metodologii – aż o 364 mld zł mniej. Dla porównania – na koniec 2015 r. ta różnica wynosiła tylko 48 mld zł.

Bez kontroli publicznej

Do wzrostu zadłużenia pozabudżetowego do obecnych rozmiarów przyczynił się przede wszystkim utworzony podczas pandemii Fundusz Przeciwdziałania Covid-19, który przy kolejnych kryzysach służył rządowi PiS do finansowania coraz to nowych zadań. W tym przykładowo – programów mrożenia cen energii czy inwestycji samorządów i łatania luki w ich budżetach powstałej po Polskim Ładzie. Na koniec 2023 r. FPC miał już na swoim „koncie” 170 mld zł długu.

Minister Domański zaznaczył, że o ile o celowości i efektywności wydatków realizowanych z funduszy pozabudżetowych można dyskutować, o tyle najgorszy jest fakt, że na razie pozostają one poza kontrolą parlamentu, a tym samym – poza kontrolą opinii publicznej.

Czytaj więcej

Minister finansów: Budżet wygląda całkiem dobrze

Luka VAT w budżecie Polski wróciła

Jednym z problemów zdiagnozowanych w białej księdze jest powrót luki VAT. Najnowsze szacunki resortu finansów przedstawione w piątek wskazują, że luka VAT w 2023 r. wzrosła do dwucyfrowego poziomu – czyli 15,8 proc. z 7,3 proc. w 2022 r. oraz 2,6 proc. w 2021 r. (co było rekordowo niskim poziomem).

W latach 2015–2021 luka VAT (różnica między tym, co powinno wpływać do budżetu państwa z tytułu podatku VAT, a tym, co faktycznie do niego wpływa) spadła z 24,1 do 2,6 proc. Rząd Mateusza Morawieckiego przedstawiał to jako efekt skutecznej walki z mafiami VAT-owskimi (ze słynnym hasłem „wystarczy nie kraść”).

– No to runął mit Morawieckiego o cudzie VAT-owskim – skomentował Sławomir Dudek, prezes Instytutu Finansów Publicznych na platformie X. – Luka VAT w dwa lata cofnęła się do poziomu z początku pierwszej kadencji PiS. Moje wyliczenia już to pokazywały w październiku 2023 r. – dodał.

I wyliczał, że łącznie w latach 2022–2023 luka VAT wzrosła o ponad 40 mld zł. – Tyle, co na prawie całe 500+ – wytykał.

Co pokaże biała księga

Całość wyzwań i problemów w finansach publicznych ujętych w białej księdze mamy poznać najpewniej w poniedziałek. Co może i powinno się tam znaleźć? – zapytaliśmy o to ekonomistów.

– Z definicji biała księga musi zawierać opis stanu faktycznego całego sektora finansów publicznych – zaznacza Janusz Jankowiak, główny ekonomista Polskiej Rady Biznesu. – Powinien to być również plan konsolidacji ze wskazaniem terminów oraz wynikające z tego prognozy dotyczące podstawowych parametrów fiskalnych w latach 2024–2028 oraz 2024–2031, czyli w dwóch wariantach konsolidacji po nałożeniu na Polskę procedury nadmiernego deficytu – podkreśla Jankowiak. – Dostosowane do tego powinny zostać przewidywania co do wielkości potrzeb pożyczkowych brutto i netto oraz prognoza kosztów obsługi długu w relacji do PKB wraz ze wskazaniem założeń do tych szacunków – wylicza też Jankowiak.

We wtorek Rada Ministrów przyjąć ma wieloletni plan finansów publicznych, a w poniedziałek upublicznić białą księgę finansów publicznych. Oba dokumenty pokazać mają kondycję nie tylko budżetu centralnego, ale też całego sektora po ośmiu latach rządów PiS, a także wskazać nowe otwarcie w zarządzaniu publiczną kasą.

Niezależna rada oceni budżet państwa

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Budżet i podatki
Niemal 40 mld zł deficytu w budżecie. Wpływy z VAT na minusie
Budżet i podatki
Rząd ma nowy plan na finanse państwa. Będą wyższe podatki?
Budżet i podatki
MF: Od 2025 roku wchodzimy na ścieżkę redukcji deficytu
Budżet i podatki
Naprawa polskich finansów zajmie kilka lat. MF przedstawia tzw. białą księgę
Budżet i podatki
Luka VAT skoczyła do 15,8 proc. Runął mit Morawieckiego o cudzie VAT-owskim?