Pracownik może ponadto odmówić wykonania polecenia sprzecznego z przepisami bhp lub zagrażającego jego życiu lub zdrowiu. Przykładowo może powstrzymać się od wykonywania pracy we wskazanym przez pracodawcę pomieszczeniu, ale tylko wówczas, jeśli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp lub stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia lub życia (art. 210 § 1 k.p., wyrok z 19 stycznia 2000 r., I PKN 488/99, OSNAPiUS 2001/11/375).
Niewykonanie polecenia służbowego dotyczącego pracy, które jest zgodne z przepisami i rodzajem pracy, uzasadnia odpowiedzialność pracownika lub rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem, a czasem nawet bez wypowiedzenia z winy podwładnego w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. (zob. wyrok SN z 9 września 2004 r., I PK 396/03, OSNP 2005/6/258).
Gdy odmowa wykonania polecenia jest przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę, sąd oceniający zasadność wypowiedzenia powinien zbadać słuszność tej odmowy (por. wyrok SN z 13 maja 1998 r., I PKN 108/98, OSNAPiUS 1999/10/337).
Forma zwykle bez znaczenia
Przepisy k.p. nie przewidują obowiązku wydawania pisemnych poleceń pracownikom. Polecenie ustne jest więc tak samo ważne, jak pisemne. Od zasady ustnego wydawania poleceń istnieją nieliczne wyjątki dotyczące szczególnych grup zatrudnionych – m.in. pracowników korpusu służby cywilnej (art. 77 ust. 2 ustawy o służbie cywilnej), pracowników samorządowych (art. 25 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych), urzędników państwowych (art. 18 ust. 2 ustawy o pracownikach urzędów państwowych), pracowników Państwowej Inspekcji Pracy (art. 46 ust. 2 ustawy o PIP). W przepisach dotyczących tych osób przewidziano, że jeżeli pracownik jest przekonany, że otrzymane polecenie jest niezgodne z prawem albo zawiera znamiona pomyłki, ma obowiązek na piśmie poinformować o tym przełożonego. W razie pisemnego potwierdzenia polecenia musi je wykonać, z wyjątkiem sytuacji, gdyby prowadziło to do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo groziło niepowetowanymi stratami (w przypadku pracowników samorządowych i urzędników państwowych). Pozostali pracownicy nie mają prawa żądać potwierdzenia polecenia na piśmie.
Reakcja na żądanie
Co zrobić, gdy pracownik zażąda potwierdzenia polecenia na piśmie, a przełożony nie ma obowiązku go wydać? Może ponowić polecenie ustnie oraz poinformować podwładnego o negatywnych skutkach jego niewykonania. Jednocześnie powinien jednak przeanalizować słuszność polecenia. Może się okazać, że jest ono niewłaściwe, zwłaszcza gdy odmowa wykonania pochodzi od doświadczonej osoby.
Przełożony może też wydać polecenie na piśmie. W ten sposób zyskuje dowód na wypadek sporu sądowego, że wydał polecenia o określonej treści. Jednak pismo to stanowi dowód tylko wówczas, gdy przełożony wykaże, iż rzeczywiście je wydał. Taki dowód można uzyskać na dwa sposoby. Po pierwsze można sporządzić polecenie w dwóch egzemplarzach. Jeden wręcza się pracownikowi z prośbą, aby na drugim poświadczył jego otrzymanie. Na wypadek, gdyby odmówił podpisu, warto wręczać pisemne polecenie przy świadkach. Ich zeznania stanowią drugi dowód wydania pisemnego polecenia, jednak dokument ma wyższą wagę dowodową. Sąd może bowiem odmówić wiarygodności zeznaniom świadków, którymi będą pracownicy zaangażowanego w spór pracodawcy.
