Wnioskodawca C.S.A. wniósł skargę kasacyjną, zarzucając m.in. niewłaściwe przyjęcie, że skoro umowa zamiany była jedynie umową zobowiązującą do przeniesienia prawa, to nie wywołała skutku rozporządzającego.
Sąd Najwyższy uznał powyższy zarzut za zasadny i rozpatrzył skargę kasacyjną na korzyść skarżącego.
Komentuje:
Justyna Biskupska, radca prawny w poznańskim biurze Rödl & Partner
Zgodnie z art. 56 kodeksu cywilnego czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Natomiast według art. 155 § 1 k.c. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
Te przepisy powinien stosować także sąd rozpoznający wniosek o wpis w księdze wieczystej, albowiem zgodnie z art. 87 konstytucji powinien uwzględniać skutki prawne wynikające bezpośrednio ze źródeł powszechnie obowiązującego prawa, a więc następstwa wynikające m.in. z aktów prawnych, które kształtują treść oraz skutki zdarzeń prawnych (postanowienie SN z 30 stycznia 2014 r., IV CSK 252/13). Jeżeli więc podstawą ustanowienia lub przeniesienia prawa, które ma być wpisane do księgi wieczystej, była czynność prawna, to kognicja sądu wieczystoksięgowego obejmuje badanie, czy prawo będące przedmiotem wniosku o wpis do księgi wieczystej zostało ważnie ustanowione albo przeniesione (postanowienie SN z 30 czerwca 2011 r., III CSK 272/11), z uwzględnieniem następstw prawnych wynikających z przepisów ustawy określających skutki dokonanej czynności prawnej. Z mocy art. 56 k.c. oznacza to, że m.in. umowa zamiany zawarta między uczestnikami tego postępowania wywołuje nie tylko skutek zobowiązujący wyrażony w niej expressis verbis, ale także taki, który wynika m.in. z ustawy, w konkretnej sytuacji z art. 155 § 1 k.c. Co więcej, na podstawie art. 56 k.c. sąd powinien ustalić treść zobowiązania niezależnie od czynnika woli, lecz zgodnie z treścią odnośnych przepisów prawa lub norm i standardów powinnego zachowania, powszechnie akceptowanych w społeczeństwie (wyrok SN z 14 lutego 2008 r., II CSK 532/07). Oznacza to, że z mocy art. 155 § 1 k.c. w zw. z art. 237 k.c. umowa zamiany literalnie jedynie zobowiązująca strony do przeniesienia prawa wywołuje skutek zobowiązująco-rozporządzający, o ile dany sąd nie ustali, by szczególny przepis stanowił inaczej albo by strony w umowie inaczej postanowiły, wyraźnie wyłączając mocą ich woli wystąpienie skutku rozporządzającego. Tymczasem w omawianej sprawie strony nie tylko nie wyłączyły w sposób wyraźny skutku rozporządzającego umowy, lecz wręcz powołały się wprost m.in. na art. 155 § 1 k.c. jako podstawę prawną swojej czynności. Pominięcie zatem normy prawnej wynikającej z ww. przepisu podczas rozpatrywania wniosku o wpis prawa do księgi wieczystej stanowiło naruszenie prawa materialnego przez sąd.
Na marginesie można jeszcze wskazać, iż w omawianej sprawie sądy obu instancji dopuściły się także naruszenia przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), albowiem uznały, iż wniosek o wpis prawa na rzecz obojga małżonków jest sprzeczny z punktem umowy zamiany, w którym druga strona zobowiązała się przenieść prawo na rzecz jednego z małżonków. Tymczasem, zgodnie z art. 31 § 1 k.r.o. w zw. z art. 37 § 1 k.r.o., nabycie prawa także przez jednego z małżonków w czasie trwania ich wspólności ustawowej, dokonane za zgodą drugiego małżonka, następuje do ich majątku wspólnego. Wniosek o wpis prawa na rzecz obojga małżonków był więc w tym zakresie jak najbardziej prawidłowy.
