Brexit bez porozumienia a działalność ubezpieczeniowa w Polsce brytyjskich firm

Dziś nie ma przepisów prawa UE przewidzianych w przypadku wystąpienia państwa członkowskiego ze struktur europejskich. Wobec tego nieodzowne jest więc zachowanie wzmożonej uwagi państw członkowskich co do konsekwencji natury prawnej takiego zdarzenia, jak również podjęcie odpowiednich środków zaradczych. W celu szczegółowego uregulowania prawnych aspektów oraz konsekwencji Brexitu, jak również złagodzenia niepokojących skutków Brexitu na wzajemne interesy gospodarcze, Wielka Brytania oraz Unia Europejska wynegocjowały 24 listopada 2018 r. porozumienie dotyczące wystąpienia z UE. Zgodnie z nim od 30 marca 2019 do końca roku 2020 wszelkie odniesienia w prawie Unii Europejskiej do państwa członkowskiego UE obejmować będą również Wielką Brytanię. Porozumienie o wystąpieniu przewiduje ponadto w swoim obecnym kształcie możliwość wydłużenia okresu przejściowego o dodatkowy rok lub nawet dwa lata.

Czytaj także: Brexit: co z audytorami i ich klientami w Polsce

15 stycznia 2019 r. brytyjski parlament w głosowaniu odrzucił wspomniane porozumienie, na skutek czego aktualnie rozważane są różne scenariusze, w tym: powtórzenie głosowania w parlamencie po uzyskaniu dalszych zapewnień politycznych ze strony Unii Europejskiej, przedłużenie procedury wyjścia ze Wspólnoty na mocy art. 50. Traktatu o Unii Europejskiej, wystąpienie z UE bez porozumienia, organizacja drugiego referendum lub zwołanie przedterminowych wyborów parlamentarnych.

Jeśli wystąpienie Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej odbędzie się bez umowy, zarówno Unii Europejskiej jak i poszczególnym państwom członkowskim przyjdzie zmierzyć się ze scenariuszem No Deal Brexit.

Utrata praw paszportowych

Wystąpienie Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej znacząco wpłynie na działalność gospodarczą firm z sektora finansowego. Prawa brytyjskich podmiotów gospodarczych, które mogą dziś wykonywać swoją działalność w innych krajach członkowskich UE na podstawie art. 15. ust. 1 dyrektywy 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) wygasną w przypadku Brexitu bez porozumienia z dnia na dzień.

Jednym ze skutków takiego wystąpienia bez porozumienia byłaby zatem utarta tzw. jednolitego paszportu europejskiego, na podstawie którego firmy z Wielkiej Brytanii świadczą swoje usługi w Polsce oraz w innych krajach członkowskich UE. Innymi słowy, firmy takie od 30 marca 2019 r. traktowane będą jak firmy z państw trzecich. Dotyczy to przede wszystkim firm, które metodą transgraniczną – po notyfikowaniu zamiaru świadczenia swoich usług Komisji Nadzoru Finansowego – działają w Polsce na rynku ubezpieczeniowym. Poza oczywistymi niekorzystnymi skutkami takiej sytuacji dla firm z Wielkiej Brytanii, scenariusz No Deal Brexitu może stanowić również problem dla partnerów biznesowych wspomnianych podmiotów. Komisja Europejska wyraźnie podkreśliła, że w przypadku Brexitu bez porozumienia firmy z Wielkiej Brytanii nie będą mogły kontynuować swojej działalności bankowej oraz ubezpieczeniowej na podstawie przysługującego im uprawnienia wynikającego z prawa Unii Europejskiej.

Poszczególne firmy z Wielkiej Brytanii musiałyby zatem na nowo usankcjonować swoje prawo do świadczenia usług oraz prowadzenia działalności (z czym wiąże się przeprowadzanie procedury uzyskania zezwolenia wraz ze wszystkimi związanymi z tym formalnościami). Kwestie te są niezwykle istotne z uwagi na fakt, iż prowadzenie działalności bankowej lub ubezpieczeniowej bez wymaganego zezwolenia względnie odpowiedniej notyfikacji stanowi zgodnie z polskim prawem czyn zabroniony i w dodatku może pociągnąć za sobą szereg roszczeń odszkodowawczych.

Nagłe pogorszenie sytuacji firm ubezpieczeniowych i finansowych z Wielkiej Brytanii po ewentualnym No Deal Brexit oddziaływałoby nie tylko na zarządzanie istniejącymi w tym czasie stosunkami umownymi, lecz również na zakończenie spraw wynikających z wygasłych już umów ubezpieczeniowych.

Zarówno zakres prowadzonej przez brytyjskie firmy działalności (sektor bankowy Wielkiej Brytanii jest przykładowo jednym z największych na świecie a najwięcej notyfikacji zgłoszonych Komisji Nadzoru Finansowego na podstawie jednolitego paszportu europejskiego pochodzi w sektorze bankowym właśnie z Wielkiej Brytanii), jak również wrażliwość oraz znaczenie sektora finansowego sprawiają, że prawidłowe funkcjonowanie i wszelkie przekształcenia w obrębie tego systemu mają wielkie znaczenie dla całej polskiej gospodarki.

Jakie środki zaradcze

Jest niezwykle pożądane, aby polski rząd wypracował środki zapobiegające niekorzystnemu oddziaływaniu Brexitu bez porozumienia i w rezultacie dysponował takimi gotowymi środkami w razie widma zrealizowania się scenariusza No Deal Brexit. Ewentualne środki zaradcze, których celem byłoby zneutralizowanie negatywnych konsekwencji Brexitu na ogólną zdolność funkcjonowania oraz stabilność rynku finansowego, powinny zostać rozważone przede wszystkim z legislacyjnego punktu widzenia. Takie środki mogłyby przewidywać możliwość przedłużenia firmom brytyjskim ich uprawnień wynikających z jednolitego paszportu europejskiego.

Dzięki temu brytyjskie podmioty rynku finansowego mogłyby korzystać w okresie przejściowym z przywilejów płynących z tzw. single pass rule, która to zasada odnosi się w konkretnej sytuacji do oddziału lub transgranicznego świadczenia usług przez przedsiębiorców mających siedzibę w Wielkiej Brytanii. W tym celu powinien zostać opracowany projekt ustawy, przy pomocy której uprawnienia wynikające dziś z prawa Unii Europejskiej zostałyby przyznane brytyjskim firmom na czas przejściowy (dobrym przykładem w tym zakresie mogą być działania podjęte w Niemczech, gdzie rząd federalny opublikował już taki projekt). Długość takiego okresu przejściowego może zostać swobodnie wybrana przez projektodawcę. W tym aspekcie można by posłużyć się przykładowo okresem 21 miesięcy, jaki wskazany został również w negocjacjach pomiędzy Zjednoczonym Królestwem a Unią Europejską, odnoszących się do Brexitu. Taki okres wydaje się rozsądny i praktyczny z punktu widzenia czasu potrzebnego do zmiany struktury biznesowej lub zamknięcia działalności ubezpieczeniowej. Taki też czas został przyjęty w niemieckim projekcie, którego krótkie omówienie zostanie przedstawione poniżej.

Co zrobiono w Niemczech

W Niemczech powstał już projekt ustawy, który służyć ma jako środek zaradczy przeciwko ewentualnym negatywnym skutkom Brexitu bez porozumienia. Projekt ten nosi nazwę „Projekt rządu federalnego ustawy o podatkowych i pozostałych regulacjach dotyczących wystąpienia Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej („Niemiecki Projekt Ustawy dot. Brexitu") i pierwotnie został przygotowany przez niemieckie Ministerstwo Finansów. Projekt zawiera elastyczne rozwiązania służące złagodzeniu nagłych skutków No Deal Brexitu, w szczególności w odniesieniu do działalności bankowej, świadczenia usług finansowych oraz działalności ubezpieczeniowej. Poważna troska niemieckiego rządu jak również waga sytuacji zostały wyrażone w uzasadnieniu do projektu, gdzie wyraźnie stwierdzono, iż nie ma innego rozwiązania niż taki właśnie projekt wypracowany zawczasu przez rząd federalny.

W niemieckim projekcie ustawy dot. Brexitu przewidziane zostało upoważnienie dla niemieckiego Federalnego Urzędu Nadzoru Usług Finansowych (Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht – BaFin) do udzielania przedłużenia praw paszportowych. Przedłużenie uprawnień odnosić się ma nie do konkretnych firm ubezpieczeniowych, lecz firm ubezpieczeniowych oznaczonych w sposób abstrakcyjny i ogólny (Allgemeinverfügung). Urząd może udzielić przedłużenia na okres do 21 miesięcy. Czas ten powinien służyć do przezwyciężenia trudności spowodowanych Brexitem bez porozumienia i jako taki powinien zostać odpowiednio dopasowany do tej potrzeby.

W polskim systemie prawnym wspomnianemu organowi odpowiada Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), która jest właściwa jako instytucja nadzoru zarówno w odniesieniu do banków jak i firm ubezpieczeniowych. Opisane środki przedstawione zostały co do zasady z punktu widzenia działalności ubezpieczeniowej, jednak projekt odnosi się również do działalności świadczenia usług finansowych oraz działalności bankowej i w zakresie tych obszarów projekt zawiera analogiczne przepisy.

Doniosłość regulacji prawnych

Kontynuacja korzystania przez okres przejściowy z uprawnień wynikających z jednolitego paszportu europejskiego będzie pozytywnie oddziaływać na interesy zarówno ubezpieczających jak i beneficjentów umów ubezpieczeniowych oraz krajowych cedentów. Uprawnienia przejściowe powinny odnosić się jedynie do realizacji i zakończenia stosunków ubezpieczeniowych zawartych przed datą Brexitu. Dzięki takiej regulacji kontrahenci firm ubezpieczeniowych powinni zatem być w stanie skutecznie dochodzić swoich roszczeń przeciwko firmom z Wielkiej Brytanii; firmy te natomiast będą mieć czas na zamknięcie działalności lub stworzenie odpowiedniej podstawy prawnej dla swojej działalności. W ten sposób da się uniknąć sytuacji nagłej zmiany ich otoczenia prawnego i biznesowego. Firmy te dostaną również wystarczająco dużo czasu do zakończenia swoich stosunków prawnych w sposób profesjonalny i pozbawiony chaosu albo do zmiany ich formalnoprawnej struktury. Z punktu widzenia polskiego państwa zapewniona zastanie stabilność oraz ciągłość funkcjonalna rynku. ?

Paweł Hoc prawnik w Dziale Bankowości i Finansowania Projektów kancelarii Squire Patton Boggs, doktorant Uniwersytetu Warszawskiego

Polskie organy państwowe powinny poważnie rozważyć potrzebę podjęcia zawczasu środków zaradczych, ponieważ są one nie tylko pomocne, lecz z uwagi na wspomniane obok wartości wręcz niezbędne. W obecnej sytuacji wydaje się, że przygotowania na No Deal Brexit odnośnie do przedstawionych uprawnień do dalszego przejściowego prowadzenia działalności przez firmy rynku ubezpieczeniowego i finansowego mogą być niezwykle ważnym zadaniem na najbliższe tygodnie dla odpowiednich instytucji, a wręcz stanowić zadanie o charakterze priorytetowym.

Mając na względzie fakt, iż projekt takiej ustawy przewidziany byłby na ewentualność wystąpienia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej bez porozumienia umownego oraz że jej wejście w życie oznaczone byłoby prawdopodobnie na pierwszy dzień po dacie Brexitu, należy stwierdzić, że odpowiednie przygotowania rządu (a także Komisji Nadzoru Finansowego) powinny zostać podjęte z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym. Dotyczy to nie tylko wypracowania polskiego projektu ustawy dotyczącej Brexitu, lecz również ewentualnych projektów decyzji Komisji Nadzoru Finansowego, których wydanie leżałoby zgodnie z takim projektem w kompetencji tego organu. Okoliczności te, w połączeniu ze znikomą ilością czasu pozostałego do prawdopodobnego opuszczenia Unii Europejskiej przez Wielką Brytanię, pozwalają dojść do wniosku, że polskiemu rządowi nie pozostało już wiele czasu na przygotowanie niezwykle pilnych środków w przedmiotowym zakresie oraz na ewentualne wprowadzenie ich w życie.