Konsekwencje zastosowania przez sąd państwowy klauzuli porządku publicznego, mimo że pojawiają się dopiero po wydaniu wyroku przez sąd polubowny, są poważne. Mogą oznaczać zniweczenie rozstrzygnięcia dokonanego przez arbitrów. Naraża to przedsiębiorców, którzy poddali spór pod arbitraż, na dodatkowy czas i znaczne koszty, jeśli sprawa będzie toczyć się od początku. Dlatego też ważne jest, aby od początku ?(w momencie zawierania umowy o poddaniu sporu pod arbitraż oraz w początkowych fazach postępowania arbitrażowego, np. przy wnioskowaniu i przeprowadzaniu dowodów) zarówno przedsiębiorcy, jak i ich pełnomocnicy oraz arbitrzy znali znaczenie pojęcia klauzuli porządku publicznego >patrz ramka.
Wniosek i skarga
Badanie sprzeczności ?z klauzulą porządku publicznego pojawia się w dwóch sytuacjach – rozpoznawania wniosku przedsiębiorcy o uznanie albo stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego oraz rozpoznawania skargi ?o uchylenie wyroku sądu polubownego. Postępowania te toczą się przed sądem państwowym i regulowane są ?w kodeksie postępowania cywilnego. Zgodnie z przepisami, jeżeli wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, sąd oddali wniosek o uznanie lub stwierdzenie wykonalności orzeczenia arbitrażowego, zaś w postępowaniu ze skargi – wyda wyrok uchylający orzeczenie arbitrażowe.
Przedsiębiorcy, strony postępowania arbitrażowego muszą pamiętać, że sąd państwowy dokonuje takiego badania z urzędu, to znaczy, nawet jeśli żadna ze stron tego nie zażądała (np. oparła skargę o uchylenie wyroku na innych podstawach). Sąd zobowiązany jest ocenić wyrok zarówno pod kątem rozstrzygnięcia sporu, jak i przebiegu postępowania arbitrażowego.
Wyjątkowe sytuacje
O ile więc pole weryfikacji jest szerokie, o tyle sam mechanizm oceny jest bardzo ograniczony. W orzecznictwie podkreśla się, że zastosowanie klauzuli porządku publicznego przez sąd państwowy może nastąpić w wyjątkowych sytuacjach. Ocena sądu państwowego nie może oznaczać ponownego rozpoznania sprawy – zasadą jest autonomia sądu polubownego w rozstrzyganiu poddanych pod arbitraż sporów. Ocena praworządności przebiegu postępowania arbitrażowego oraz samej treści wyroku dokonywana jest ?w celu ochrony wartości składających się na państwo prawa, jakim jest RP. Należy przez to rozumieć naczelne normy konstytucyjne, jak również podstawowe zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa, w tym prawa procesowego. Co ważne – sama sprzeczność wyroku z przepisami nie uzasadnia odmowy jego uznania albo stwierdzenia wykonalności ani jego uchylenia. Naruszenie musi być tego rodzaju, że czyni wyrok arbitrażowy nie do pogodzenia z krajowym porządkiem prawnym.
Nie ma listy
Przedsiębiorcy powinni wiedzieć, że nie obowiązuje zamknięta lista zasad porządku prawnego RP. Sąd państwowy ma dopiero takiej oceny dokonać, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy przedłożonej przez przedsiębiorcę. W orzecznictwie do zasad, których naruszenie może uzasadniać zastosowanie klauzuli porządku publicznego, zaliczono m.in. prawo do rozpoznania sprawy przez niezawisły, niezależny i bezstronny sąd, zasadę autonomii woli, zasady wykładni oświadczeń woli, zasady związania odpowiedzialności odszkodowawczej z wystąpieniem szkody, zasadę swobody działalności gospodarczej, zasadę powagi rzeczy osądzonej ?i ochronę praw osób trzecich.
