Jak uzyskać klauzulę wykonalności wobec wspólnika

Sejm pracuje nad senackim projektem ustawy o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego. Zmiana ma dotyczyć przepisów regulujących możliwość uzyskania klauzuli wykonalności dla wyroku wydanego przeciwko spółce osobowej (jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej) przeciwko wspólnikom tej spółki nieobjętym powództwem, którzy w chwili wszczęcia postępowania przeciwko spółce nie byli już jej wspólnikami. Projekt powstał w związku z koniecznością realizacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 3 października 2017 roku (SK 31/15), uznającego za niezgodny z konstytucją dotychczasowy stan prawny, w którym można uzyskać klauzulę również wobec osobę, która w chwili wszczęcia postępowania przeciwko spółce nie była już jej wspólnikiem.

Czytaj także: Termin przedawnienia roszczeń skrócony z dziesięciu do sześciu lat

Odpowiedzialność wspólnika

W przypadku spółki jawnej każdy wspólnik odpowiada za jej zobowiązania bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Przy tym jego odpowiedzialność jest subsydiarna i solidarna ze spółką i pozostałymi wspólnikami. Subsydiarność oznacza, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika tylko w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Natomiast solidarność oznacza, że spółka jawna i jej wspólnicy są zobowiązani w ten sposób, iż wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich tych podmiotów łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregoś z dłużników zwalnia pozostałych. Wspólnikowi spółki jawnej, który zaspokoił roszczenie wierzyciela spółki przysługuje przy tym roszczenie regresowe w stosunku do spółki i pozostałych wspólników.

Regulacje dotyczące spółki jawnej doznają w przypadku pozostałych spółek osobowych pewnych modyfikacji. I tak:

- w spółce partnerskiej, partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki; przy tym umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej,

- w spółce komandytowej, komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia (na zasadach właściwych dla wspólnika spółki jawnej) natomiast komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej przy czym jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki,

- w spółce komandytowo akcyjnej, komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia (na zasadach właściwych dla wspólnika spółki jawnej) natomiast akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki.

Wystąpienie wspólnika spółki osobowej

Wspólnicy spółek osobowych odpowiedzialni są na powyższych zasadach za zobowiązania powstałe w czasie ich uczestnictwa w spółce a także przed ich przystąpieniem do spółki. Zgodnie bowiem z obowiązującymi przepisami, osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia (spółka jawna i partnerska) lub istniejące w chwili jej wpisania do rejestru (spółka komandytowa i komandytowo-akcyjna). W przypadku przeniesienia przez wspólnika ogółu praw i obowiązków w spółce, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają bowiem solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.

Mając to na uwadze, istotne dla określenia zakresu odpowiedzialności wspólnika spółki osobowej za jej zobowiązania jest ustalenie momentu w którym następuje nabycie lub utrata statusu wspólnika. Przedstawiciele doktryny nie są jednak zgodni, czy moment ten następuje z chwilą złożenia oświadczenia o przystąpieniu lub wystąpieniu ze spółki (a także z chwilą określoną w tym oświadczeniu), czy też z chwilą ujawnienia tej okoliczności w rejestrze przedsiębiorców. Przychylić należałoby się jednak do poglądu, zgodnie z którym nabycie lub utrata statusu wspólnika następują z chwilą złożenia przez niego oświadczenia o przystąpieniu lub wystąpieniu ze spółki lub z chwilą w tym oświadczeniu określoną.

Jak było dotychczas

Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 7781 k.p.c. tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, spółce partnerskiej, spółce komandytowej lub spółce komandytowo-akcyjnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja będzie bezskuteczna. Klauzula wykonalności nadawana jest w uproszczonym postępowaniu, w którym sąd nie bada już zasadności roszczenia, czy też merytorycznych podstaw odpowiedzialności samego wspólnika. Takie postępowanie charakteryzuje się znacznym formalizmem. Sąd powinien jedynie ustalić, czy wydany został prawomocny tytuł egzekucyjny przeciwko spółce (np. wyrok), czy egzekucja wobec niej okazała się bezskuteczna (np. bezskuteczna egzekucja komornicza), bądź też jest oczywiste, że będzie bezskuteczna. Dodatkowo sąd ustala, czy dana osoba jest lub była wspólnikiem tej spółki, który ponosi odpowiedzialność bez ograniczeń. Odpisu wniosku o nadanie klauzuli nie doręcza się wspólnikowi, który nie jest formalnie stroną postępowania. O nadaniu klauzuli wykonalności wspólnik dowiaduje się dopiero z chwilą wszczęcia egzekucji i dopiero wtedy może złożyć zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności. W zażaleniu nie można jednak podnosić zarzutów co do zasadności roszczenia.

Przepis ten pozwala zatem na rozszerzenie skuteczności wyroku wydanego przeciwko spółce również wobec jej wspólników i to bez formalnego prowadzenia postępowania sądowego przeciwko nim. Jego stosowanie wymaga jednak dokonania jednego zasadniczego ustalenia – którzy wspólnicy, w ujęciu temporalnym, mogą być objęci klauzulą wykonalności. Do czasu wydania przez TK wspomnianego wyroku orzecznictwo sądów powszechnych nie było w tym zakresie jednolite. Najprostsza sytuacja występowała, gdy zarówno w dacie zaciągnięcia zobowiązania przez spółkę, prowadzenia postępowania przeciwko spółce jak i nadawania klauzuli wykonalności wobec wspólnika w trybie art. 778 [1] k.c. dana osoba była nieprzerwanie wspólnikiem. Możliwe były jednak jeszcze inne sytuacje, np. dana osoba:

1)

została wspólnikiem po wytoczeniu powództwa przeciwko spółce (a tym samym po powstaniu zobowiązania) i była nim w chwili nadawania klauzuli,

2)

została wspólnikiem po wytoczeniu powództwa przeciwko spółce, ale w chwili składania wniosku o klauzulę wykonalności nie była już wspólnikiem,

3)

była wspólnikiem w chwili zaciągania zobowiązania, ale przestała nim być jeszcze przed wytoczeniem powództwa,

4)

była wspólnikiem w chwili zaciągania zobowiązania i wytoczenia powództwa, ale już nie w chwili składania wniosku o klauzulę.

Jednym z wyznaczników w zakresie interpretacji tego przepisu była uchwała Sądu Najwyższego z 4 września 2009 roku (III CZP 52/09). W tym orzeczeniu SN wyraził pogląd, że art. 7781 k.p.c. umożliwia nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności także przeciwko jej byłemu wspólnikowi, jeżeli wystąpił on ze spółki albo spółka została wykreślona z rejestru, pod warunkiem, iż tytuł ten obejmuje zobowiązanie spółki, za które ten wspólnik ponosi odpowiedzialność, czyli zobowiązanie powstałe w czasie uczestnictwa tego wspólnika w spółce albo przed jego przystąpieniem do spółki. Kierując się wykładnią zaprezentowaną w tej uchwale, we wszystkich wskazanych powyżej sytuacjach uzyskanie klauzuli wykonalności wobec wspólnika, który nie był pozwanym w procesie przeciwko spółce, byłoby możliwe.

W tym miejscu należy podkreślić, że zmiany w kodeksie nie zmieniają faktu bezpośredniego stosowania wyroku TK. Nawet bez tej zmiany dotychczasowy art. 7781 k.p.c. nie mógłby już stanowić podstawy do uzyskania klauzuli wobec wspólnika, który przestał nim być przed wytoczeniem powództwa, jednak wyrok TK dotyczył jedynie spółki jawnej. W uzasadnieniu swojego orzeczenia TK wskazał zatem, że celowe jest podjęcie działań, które doprowadzą do stanu normatywnego zgodnego z konstytucją, także w odniesieniu do innych spółek osobowych.

Ochrona dla tych, którzy nie mogą się bronić

Nowelizacja art. 7781 k.p.c. zakłada dodanie zdania drugiego do tego przepisu, zgodnie z którym możliwość uzyskania klauzuli wykonalności w tym trybie nie będzie dotyczyć osoby, która w chwili wszczęcia postępowania w sprawie, w której został wydany tytuł egzekucyjny przeciwko spółce, nie była już jej wspólnikiem.