Spółki osobowe: zasady uczestniczenia wspólników w zyskach i stratach

Spółką osobową – zgodnie z definicją zawartą w art. 4 § 1 pkt 1 k.s.h. – są spółki: jawna, partnerska, komandytowa oraz komandytowo-akcyjna.

1. SPÓŁKA JAWNA

Jeżeli umowa konkretnej spółki jawnej nie stanowi inaczej, z końcem każdego roku obrotowego, który zazwyczaj pokrywa się z rokiem kalendarzowym, jej uczestnik może domagać się podziału i wypłaty całości lub części zysku. Regułą jest równa partycypacja w zyskach (czyli zwiększeniu w przyjętym okresie sprawozdawczym kapitału własnego spółki lub zmniejszeniu jego niedoboru w inny sposób niż na skutek wniesienia środków przez wspólników) i stratach (czyli zmniejszeniu w przyjętym okresie sprawozdawczym kapitału własnego spółki lub zwiększeniu jego niedoboru w inny sposób niż poprzez wycofanie środków przez wspólników), bez względu na rodzaj i wartość wkładu >patrz przykład 1. Umowa podmiotu może jednak wprowadzać odmienne zasady. Wspólnicy mogą bowiem postanowić, że udział w zyskach nie będzie odpowiadał uczestnictwu w stratach albo też stopień udziału w zyskach czy stratach uzależniony będzie od wartości wnoszonych wkładów >patrz przykład 2.

Przykład 1

W skład sp.j. wchodzi dwóch wspólników. Podmiot ten dobrze prosperuje. Panie: Bianka i Dagmara (tj. wspólnicy) przewidują, że spółka na koniec 2015 r. osiągnie zysk w wysokości 80 tys. zł. W związku z tym, każdy z uczestników spółki z końcem 2015 r. (jeżeli umowa tej spółki nie zawiera odmiennych regulacji w tym zakresie) będzie mógł domagać się podziału tej kwoty i wypłaty należnej części. Z uwagi zaś na to, że umowa tej sp.j. stanowi, iż podział zysku następuje po połowie, paniom Biance i Dagmarze będzie przysługiwać po 40 tys. zł.

Przykład 2

Umowa sp.j. zawiera zapis, że udział pani Malwiny w zysku spółki wynosi 40 proc., a w stratach – 25 proc. Postanowienie takie jest prawidłowe.

W sytuacji, w której powstaną wątpliwości co do obszaru uczestnictwa wspólnika w stratach, należy odnieść się do dyrektywy wskazanej w art. 51 § 2 k.s.h., zgodnie z którą – w takim przypadku – zastosowanie znajdzie, określony w umowie, stopień uczestnictwa w zyskach >patrz przykład 3. Jeżeli umowa podmiotu go nie precyzuje, obowiązuje wówczas ogólna zasada równego udziału w zyskach i stratach spółki (art. 51 § 1 k.s.h.) >patrz przykład 4.

Przykład 3

Umowa sp.j. zawiera zapis, że udział pani Eryki w zysku spółki wynosi 20 proc., nie zawiera natomiast regulacji odnoszących się do jej uczestnictwa w stratach. Z tych względów, stopień jej partycypacji w stratach będzie wynosił 20 proc.

Przykład 4

Umowa sp.j. nie zawiera postanowienia odnoszącego się do udziału wspólników w zyskach. W takiej sytuacji, osoby wchodzące w jej skład, będą uczestniczyć w stratach w równym stopniu co w zysku.

Umowa spółki może zwolnić wspólnika od partycypacji w stratach. Jednak w świetle wyroku Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2009 r., IV CSK 558/08 – nie modyfikuje to jego odpowiedzialności (za zobowiązania podmiotu) na podstawie art. 22 § 2 k.s.h. >patrz przykład 5. Udział w stratach będzie wtedy obciążał w większym stopniu pozostałe osoby stanowiące skład podmiotu. Umowa spółki zaś może być w tym zakresie zmieniona również zwykłą większością głosów. Przy czym, wspólnik opowiadający się przeciwko zmianom przewidującym zwolnienie od partycypacji w stratach, a który następnie nie został z niej zwolniony, może bronić się zarzutem naruszenia swobody kontraktowania. Nie można natomiast uwolnić od uczestnictwa w stratach wszystkich wspólników.

Przykład 5

Spółka jawna składa się z trzech wspólników – pań: Dominiki, Agnieszki i Kingi. Umowa spółki stanowi, że ta pierwsza wyłączona jest od udziału w stratach. Zapis ten jest prawidłowy. Jednak zwolnienie pani Dominiki od uczestnictwa w stratach nie wywołuje żadnego skutku prawnego wobec kontrahentów spółki, którzy w razie zaistnienia zadłużenia będą mogli dochodzić również od niej zapłaty należności.

Sąd Najwyższy w wyroku z 23 października 2008 r., V CSK 172/08 wyraził stanowisko, iż „wspólnik spółki jawnej może dochodzić wypłaty udziału w zysku (art. 52 § 1 k.s.h.) tylko wobec spółki, a po otwarciu jej likwidacji przysługuje mu tylko roszczenie, o którym mowa w art. 82 § 2 zdanie trzecie k.s.h. (o wypłatę nadwyżki, którą dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku), co nie wyklucza roszczenia odszkodowawczego wobec innych wspólników za szkodę poniesioną w związku z niewypłaceniem w terminie udziału w zysku".

„W spółce jawnej, w odróżnieniu od spółek kapitałowych (art. 191 § 1 oraz art. 347 § 1 k.s.h.), do wypłaty zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty. Zysk określany jako nadwyżka majątku spółki ponad wartość wkładów wspólników ma charakter obiektywny. Powstaje i istnieje niezależnie od tego, czy wspólnicy podejmą uchwałę o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. W spółkach sporządzających sprawozdanie finansowe zysk wynika z bilansu spółki. Roszczenie wspólnika o wypłatę zysku w takiej spółce staje się wymagalne z upływem czasu wyznaczonego w ustawie o rachunkowości do sporządzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy" (z wyroku Sądu Najwyższego z 3 lipca 2008 r., IV CSK 101/08).

Z kolei w orzeczeniu z 5 marca 2009 r., III CSK 290/08 Sąd Najwyższy podniósł, że „w razie nieosiągnięcia zysku wspólnik, który za zgodą wszystkich pozostałych wspólników pobrał kwotowe zaliczki na poczet udziału w zysku, nie ma obowiązku zwracać do kasy spółki jakiejkolwiek kwoty tytułem rozliczenia tej zaliczki. Rozliczenie zaliczki następuje w kolejnym okresie obrachunkowym, w którym spółka osiągnie zysk".Gdy wskutek, poniesionej przez spółkę, straty zmniejszył się udział kapitałowy wspólnika, zysk – w pierwszej kolejności – przeznacza się na uzupełnienie tego udziału >patrz przykład 6.

Przykład 6

Pani Aleksandra wniosła do sp.j. – tytułem wkładu – kwotę 15 tys. zł. W 2014 r. spółka poniosła stratę. W jej wyniku udział kapitałowy pani Aleksandry został uszczuplony o 3 tys. zł. Według przewidywań wspólników, sp.j. w 2015 r., odnotuje zysk w wysokości 40 tys. zł. Umowa tej spółki – składającej się z czterech wspólników – zawiera zapis, że podział zysku między jej uczestników odbywa się w częściach równych. W tej sytuacji, z należnej pani Aleksandrze sumy 10 tys. zł z ewentualnego zysku, 3 tys. zł będzie przeznaczone na uzupełnienie jej udziału kapitałowego do – wniesionej kwoty – 15 tys. zł.

Wspólnik, niezależnie od zysku, może – z końcem każdego roku obrotowego (chyba że umowa danej sp.j. wskazuje inny termin) – żądać wypłaty odsetek od jego udziału kapitałowego – tj. od wartości wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki. Może być tak, że zostaną wypłacone tylko odsetki, a zysk – nie >patrz przykład 7.

Wspólnikowi przysługuje prawo do domagania się ich wypłaty nawet wówczas, gdy spółka zanotowała stratę, a te wypłacone – będą wtedy stanowić koszt spółki >patrz przykład 8. Odsetki należne nie powiększają udziału kapitałowego uczestnika spółki. Wysokość odsetek może być ustalona na innym poziomie niż – wskazany w art. 53 k.s.h. – próg 5 proc. >patrz przykład 9. Cytowany przepis ma bowiem charakter względnie obowiązujący, co oznacza, że umowa podmiotu może odmiennie regulować poziom odsetek, jak również w ogóle wyłączać prawo wspólnika do żądania ich wypłaty >patrz przykład 10. Jeżeli jednak straty spółki spowodują, że udział kapitałowy wspólnika wyniesie zero albo wręcz wykaże wartość ujemną, odsetki nie będą się należały, ponieważ przysługują one od wartości udziału kapitałowego.

Przykład 7

Sp.j. na koniec 2015 r. najprawdopodobniej odnotuje zysk. Jeden z jej wspólników – pani Olga – zamierza zgłosić na koniec roku pozostałym wspólnikom żądanie wypłaty jedynie 5 proc. (bo umowa tej sp.j. nie stanowi inaczej) odsetek od udziału kapitałowego. Nie będzie domagać się podziału i wypłaty dywidendy (udziału w zysku). Postępowanie pani Olgi jest prawidłowe.

Przykład 8

Wszystko wskazuje na to, że sp.j. na koniec 2015 r. poniesie stratę. Jeden ze wspólników – pani Kamila poinformowała, że na koniec roku zgłosi żądanie wypłaty należnych jej odsetek od udziału kapitałowego. Pozostali uczestnicy spółki, tj. panie Karolina i Oliwia, stwierdzili jednak, że odmówią wypłaty, powołując się na to, że sp.j. nie wypracowała w 2015 r. zysku. Umowa nie wyklucza prawa wspólników do żądania wypłaty odsetek ani nie reguluje ich wysokości. Stanowisko pań Karoliny i Oliwii nie jest zatem właściwe. Każdemu wspólnikowi przysługuje bowiem prawo do domagania się wypłaty odsetek nawet wówczas, gdy spółka poniosła stratę. Pani Kamili trzeba więc będzie wypłacić 5 proc. odsetek od wartości rzeczywiście wniesionego przez nią wkładu.

Przykład 9

Umowa sp.j. nie zawiera postanowienia odnośnie do wysokości odsetek, których wypłaty mogą domagać się wspólnicy na koniec każdego roku obrotowego od ich udziałów kapitałowych. Jeden z uczestników podmiotu – pan Seweryn zamierza zażądać 31 grudnia 2015 r., wypłaty przysługujących mu odsetek. W tej sytuacji panu Sewerynowi powinno zostać wypłacone 5 proc. odsetek od wartości rzeczywiście wniesionego przez niego wkładu.

Przykład 10

Umowa sp.j. zawiera zapis, w świetle którego każdy wspólnik ma prawo domagać się – z końcem każdego roku obrotowego – 3 proc. odsetek od wartości ich udziałów kapitałowych. Postanowienie to jest prawidłowe.

Uwaga! Wspólnicy mogą domagać się podziału i wypłaty zysku z końcem każdego roku obrotowego. Istnieje jednak ewentualność wprowadzenia w kontrakcie podmiotu klauzuli, zgodnie z którą możliwe będą zaliczkowe wypłaty w trakcie trwania danego roku obrotowego.

2. SPÓŁKA PARTNERSKA I SPÓŁKA KOMANDYTOWA

W spółce partnerskiej jest odpowiednio jak w spółce jawnej.

W świetle art. 123 § 1 k.s.h. komandytariusz uczestniczy w zysku spółki komandytowej proporcjonalnie do rzeczywiście wniesionego przez niego wkładu >patrz przykład 11.