3. Zasada prawdy obiektywnej
Zgodnie z art. 122 o.p., w toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym. W artykule tym sformułowana została uznawana przez wielu autorów za naczelną zasadę postępowania podatkowego tzw. zasada prawdy obiektywnej. Rozwinięcie tej zasady następuje głównie w przepisach dotyczących postępowania dowodowego.
Oznacza to, że w toku postępowania podatkowego to na organie podatkowym spoczywa obowiązek przeprowadzenia wszystkich dowodów niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego, przy czym organ nie może formułować tez niepotwierdzonych zgromadzonym materiałem dowodowym bądź podchodzić do zgromadzonego materiału bezkrytycznie.
Przykład
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 8 lutego 2012 r. (II FSK 1498/10) wskazał, że wynikająca z art. 122 o.p. zasada prawdy obiektywnej wymaga, aby organy podatkowe podjęły wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego.
Postępowanie podatkowe powinno obejmować te fakty i dowody, które mają prawne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy podatkowej (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 grudnia 2005 r., I FSK 391/05).
Organy podatkowe nie mogą ograniczać się do przeprowadzenia tylko niektórych dowodów, kierując się z góry przyjętym założeniem, że inne dowody są zbędne (tak też Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 29 marca 2007 r., II FSK 451/06).
4. Zasada czynnego udziału stron
Zasada czynnego udziału stron jest uregulowana w art. 123 o.p. i przewiduje obowiązek organów podatkowych do zapewnienia stronom czynnego udziału w każdym stadium postępowania oraz umożliwienie im wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań przed wydaniem decyzji, chyba że w wyniku postępowania wszczętego na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca jej wniosek.
Czynny udział strony powinien zostać zapewniony w szczególności w toku czynności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i w których możliwość udziału przewiduje wprost ordynacja podatkowa (wyrok NSA z 5 lipca 2011 r., I GSK 417/10). Okoliczności faktyczne ustalone w postępowaniu, w którym strona nie miała możliwości wzięcia udziału i wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów przed wydaniem decyzji, nie powinny być uznane za udowodnione.
Uwaga! Naruszenie zasady czynnego udziału strony w postępowaniu stanowi podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie wznowienia postępowania na wniosek strony (art. 240 § 1 pkt 4 w zw. z art. 241 § 2 pkt 1 o.p.).
5. Zasada przekonywania strony
Zgodnie z art. 124 o.p., w toku postępowania podatkowego organy podatkowe powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, aby w miarę możliwości doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez stosowania środków przymusu.
Przykład
Zasada przekonywania nie zostanie zrealizowana, gdy organ pominie milczeniem niektóre twierdzenia lub nie wyjaśni dostatecznie podstawy prawnej wydanej decyzji.
W literaturze formułuje się także pogląd, zgodnie z którym, jeżeli strona na poparcie swojego rozumienia przepisu prawa przytoczy tezę z publikowanych orzeczeń sądowych, obowiązkiem organu jest wyjaśnienie, dlaczego teza ta nie dotyczy rozpatrywanej sprawy lub z jakich przyczyn organ podatkowy jej nie podziela.
6. Zasada szybkości postępowania
Ustanowiona w art. 125 o.p. zasada szybkości postępowania mówi, że organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia, przy czym sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie.
Orzecznictwo sądów administracyjnych podkreśla przy tym, że realizacja zasady szybkości postępowania nie może uchybiać załatwianiu spraw w sposób godny, wnikliwy, praworządny i zgodny z zasadą prawdy obiektywnej (por. wyrok WSA z 12 sierpnia 2008 r., I SA/GO 545/08).
7. Zasada pisemności
Zgodnie z art. 126 o.p. sprawy podatkowe załatwiane są w formie pisemnej lub w formie dokumentu elektronicznego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. W praktyce realizacja tej zasady nie odnosi się jedynie do stosowania pisma odręcznego, komputerowego itp., ale do każdej formy utrwalania czynności wykonywanej przez pracownika organu podatkowego.
Przykład
Zasada ta może być zachowywana np. poprzez wykonywanie zdjęć fotograficznych, zapisu wideo, utrwalanie dźwięku, sporządzanie odręcznych szkiców, rysunków itp. (wyrok NSA z 16 września 2010 r., I FSK 1266/09).
8. Zasada dwuinstancyjności
Zgodnie z art. 127 o.p. postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne. Dwuinstancyjność uznawana jest za fundament postępowania i ściśle wiąże się z prawem podatnika do obrony. Prawo do wniesienia odwołania od decyzji (przez co realizuje się zasada dwuinstancyjności) przysługuje podatnikowi niezależnie od tego, czy decyzja jest dla niego korzystna (nawet gdy uwzględnia w całości jego żądanie) czy nie.
Za doktryną prawa podatkowego należy wskazać, że dwuinstancyjność przejawia się nie tyle w możliwości złożenia przez podatnika odwołania od decyzji, ile w obowiązku organu drugiej instancji do ponownego merytorycznego załatwienia sprawy. Ograniczenie się organu odwoławczego tylko i wyłącznie do stwierdzenia, że ustalenia organu pierwszej instancji są prawidłowe, naruszać będzie zasadę dwuinstancyjności, pozbawiając podatnika gwarancji ochrony jego interesu (por. wyrok NSA z 23 maja 2001 r., III SA 1602/00).
9. Zasada trwałości ostatecznych decyzji
Według art. 128 o.p. decyzje, od których nie służy odwołanie w postępowaniu podatkowym, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana tych decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w ordynacji podatkowej oraz w ustawach podatkowych. Zasada ta dopełniana jest przez art. 247 § 1 pkt 4 o.p., który nakazuje stwierdzenie nieważności decyzji ostatecznej dotyczącej sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną. Jak podkreśla się w literaturze, trwałość ostatecznej decyzji podatkowej pozwala stronie polegać na rozstrzygnięciach organów państwa, a organy państwa zabezpiecza przed wielokrotnym rozstrzyganiem tych samych spraw.
10. Zasada jawności
Jak stanowi art. 129 o.p., postępowanie podatkowe jest jawne wyłącznie dla stron. Zgodnie zatem z tzw. zasadą jawności, poza stronami (jak też ich przedstawicielami bądź pełnomocnikami) prowadzonego postępowania, organy podatkowe nie mają prawa udzielania jakichkolwiek informacji o okolicznościach faktycznych bądź prawnych toczącej się sprawy. Z zasady wyrażonej w art. 129 o.p. wynika bowiem, że postępowanie podatkowe jest jawne wyłącznie dla stron, co oznacza, że organ podatkowy nie może udostępnić akt sprawy, jak i dopuścić do udziału w czynnościach postępowania wyjaśniającego innych osób, ale tylko strony i należycie umocowanych pełnomocników (por. wyrok WSA w Łodzi z 27 kwietnia 2011 r., I SA/Łd 1224/10).
podstawa prawna: ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 613 ze zm.)
—dr Joanna Zawiejska-Rataj jest starszym menedżerem w Dziale Doradztwa Podatkowego Deloitte
—Artur Podsiadły jest konsultantem w Dziale Doradztwa Podatkowego Deloitte
masz pytanie, wyślij e-mail, tygodnikpodatki@rp.pl
