Rz: Jak Państwowa Inspekcja Pracy walczy z tzw. pracą na czarno?
Piotr Wojciechowski, adwokat, of counsel Raczkowski Paruch sp.k.: Mam nieustające wrażenie, że w ostatnim okresie instytucje rynku pracy atakowane są różnymi niedefiniowalnymi pojęciami z ewidentną szkodą dla tego obszaru aktywności ludzkiej. Przykładowo za pracę na czarno, stosując tu metaforyczne przełożenia, należałoby uznać podejmowanie zajęć zarobkowych bez formalnej podstawy prawnej, tj. bez ważnie podpisanej umowy, a zatem aktywność ludzką mającą jedynie charakter faktycznie wykonywany. Niektórzy autorzy próbują jednak wrzucać do tego „czarnego" worka tzw. umowy śmieciowe, kolejne zresztą nie dość czytelne pojęcie. Zazwyczaj zalicza się do nich umowy cywilnoprawne, ale niejednokrotnie dorzuca się do nich również terminowe umowy o pracę lub umowy o pracę tymczasową. Jest zatem duży bałagan terminologiczny.
Porządkując trochę te terminologiczno-potoczne zawiłości, należy przyjąć, że praca na czarno to tylko ten pierwszy rodzaj aktywności, czyli faktyczne bezumowne wykonywanie pracy. Pozostałe formy zatrudnienia są jak najbardziej legalne i zgodne z prawem, oczywiście pod podstawowym warunkiem, że nie mają na celu obejścia przepisów ochronnych prawa pracy, regulacji fiskalnych czy ubezpieczeniowych. Taki też zresztą podział terminologiczny utrzymuje się w Państwowej Inspekcji Pracy. Za ustawą o promocji zatrudnienia przyjmuje się tam, że praca nielegalna to co do zasady zatrudnienie polegające na powierzeniu pracy bez potwierdzenia na piśmie rodzaju umowy o pracę i jej warunków oraz niezgłoszeniu osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego. Natomiast w pozostałych przypadkach, gdy umowa jest zawarta, ale nie jest jasny cel jej zawarcia czy cechy zatrudnienia wskazujące na zatrudnienie prawno-pracownicze, Inspekcja Pracy wyposażona jest w środki prawne adekwatnie stosowane do zastanej przez inspektora pracy sytuacji.
Jakie uprawnienia ma inspektor PIP, jeśli stwierdzi, że dana osoba pracuje bezumownie albo np. na podstawie umowy o dzieło czy zleceniu w warunkach, w których ewidentnie powinna być zawarta umowa o pracę?
W przypadku pracy bezumownej inspektor pracy uprawniony jest do nakładania grzywien w drodze mandatów karnych, skierowania wniosków o ukaranie do sądów karnych. W przypadkach zaś stwierdzenia podejrzenia rażącego naruszenia prawa może skierować do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Jak wynika z raportu głównego inspektora pracy z działalności PIP w 2014 r., takie skierowania dotyczyły w raportowanym roku naruszania prawa o ubezpieczeniach społecznych, fałszowania dokumentów, a także poświadczenia nieprawdy. Inspektorzy pracy, stwierdzając naruszenia w tym zakresie, są również wyposażeni w możliwość zawiadamiania o naruszeniach przepisów właściwych organów władzy i organów nadzoru nad warunkami, takich jak starostowie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, urzędy kontroli skarbowej oraz powiatowe urzędy pracy. Obok prawnokarnych środków oddziaływania inspektor uprawniony jest do kierowania wniosków w wystąpieniach, poleceń ustnych czy środków oddziaływania wychowawczego.
