Sędziowie dublerzy utopili Trybunał Konstytucyjny? Eksperci o wyroku TSUE

To – jak się wydaje – bezprecedensowe orzeczenie Wielkiej Izby Trybunału Sprawiedliwości UE zapadło w rezultacie skargi, którą dwa lata temu Komisja Europejska złożyła przeciwko Polsce. Bruksela zaprotestowała w ten sposób przeciwko dwóm kontrowersyjnym wyrokom Trybunału Konstytucyjnego z 2021 r.

Antyunijne wyroki Trybunału Konstytucyjnego. Co w nich twierdził TK?

W pierwszym z nich TK podważył uprawnienie luksemburskiego trybunału do stosowania zabezpieczeń dotyczących sądownictwa. Była to reakcja na zabezpieczenie TSUE, w którym nakazano zawieszenie działań Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. Zresztą niestosowanie się do tego nakazu kosztowało Polskę kilkaset milionów euro. W drugim wyroku TK stwierdził, że unijne traktaty nie mają pierwszeństwa przed konstytucją, a działanie organów Unii, w tym TSUE, poza przekazanymi przez Polskę uprawieniami jest niekonstytucyjne.

Skarga Brukseli doczekała się rozstrzygnięcia. Unijny trybunał uwzględnił ją w czwartek w całości i orzekł, że Polska uchybiła swoim zobowiązaniom, ponieważ Trybunał Konstytucyjny naruszył podstawowe zasady prawa UE. O czym mowa?

Przede wszystkim – zdaniem luksemburskiego trybunału – TK złamał zasadę skutecznej ochrony sądowej i pogwałcił pierwszeństwo, autonomię oraz jednolitość stosowania prawa unijnego. Według TSUE Polska nie może powoływać się na swoją konstytucję, aby uchylać się od respektowania wspólnych wartości, jak np. niezależność sądownictwa.

Zdaniem trybunału w Luksemburgu polskie sądy, w tym TK, nie mogą jednostronnie określać granic kompetencji przyznanych Unii, ponieważ uprawnione do tego są wyłącznie sądy unijne. Służy temu tzw. pytanie prejudycjalne.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Ważny wyrok TSUE. Trybunał Konstytucyjny nie jest bezstronnym sądem

Polski Trybunał Konstytucyjny nie stanowi niezawisłego i bezstronnego sądu ze względu na poważne...

Czy po wyroku TSUE w sprawie TK Polsce grożą kary?

Co istotne, TSUE stwierdził, że Trybunał Konstytucyjny nie spełnia wymogów niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego na mocy ustawy. Powodem są poważne nieprawidłowości w powołaniu trzech tzw. sędziów dublerów i prezes TK. Mowa o osobach wybranych przez PiS na zajęte już stanowiska sędziowskie w 2015 r. oraz o Julii Przyłębskiej, która stanęła na czele Trybunału w 2016 r.

Co wyrok Trybunału w Luksemburgu oznacza dla Polski? Zgodnie z przepisami, nasz kraj powinien jak najszybciej dostosować się do tego orzeczenia. Jeżeli do tego nie dojdzie, skarżąca w tej sprawie Komisja Europejska może domagać się nałożenia na Polskę słonych kar pieniężnych.

Zwraca na to uwagę konstytucjonalista dr Tomasz Zalasiński z Uniwersytetu Civitas.

– Trybunał Konstytucyjny należy teraz jak najszybciej zreformować, przywracając mu niezależność i niezawisłość. W ten sposób doprowadzimy do uzdrowienia jego sytuacji prawnej i unikniemy ewentualnych kar za niezastosowanie się do tego orzeczenia – mówi dr Zalasiński.

Ekspert podkreśla przy tym, że nie jest zaskoczony wyrokiem, ponieważ potwierdza on to, o czym od lat mówiły środowisko prawnicze i organizacje społeczne. – Wyrok TSUE rozwiewa wszelkie wątpliwości. Rozstrzygnięcia TK wydane z udziałem osób nieuprawnionych nie mają waloru wydanych przez niezawisły i niezależny sąd. Mówiąc krótko, wszystkie rozstrzygnięcia wydane z udziałem tzw. sędziów dublerów należy uznać za nieważne – stwierdza dr Zalasiński.

Czytaj więcej

Panel prawników

Eksperci: Wakaty w Trybunale trzeba obsadzić, a wybór sędziów odpolitycznić

Teza 1: Wakaty sędziowskie w Trybunale Konstytucyjnym powinny zostać niezwłocznie obsadzone

Teza 2: Potrzebne są zmiany sposób wyboru sędziów TK i odpolitycznienie tej procedury

TSUE o polskich TK? Jakie znaczenie ma ten wyrok dla innych sądów konstytucyjnych?

Wyrok może mieć jednak konsekwencje nie tylko dla Polski. Prof. Ireneusz Kamiński z Polskiej Akademii Nauk zauważa, że w jego świetle wątpliwości dotyczące prawa UE i jego wykładni może rozstrzygać wyłącznie TSUE. – Tyle tylko, że interpretacja prawa UE jest dynamiczna, czasami bardzo dynamiczna, i różni się od tej wykładni, która była przyjmowana wtedy, gdy poszczególne państwa do wspólnoty wstępowały. Czyli obecne prawo UE jest inne niż w chwili wejścia do UE. To może prowadzić do napięć na linii TSUE – sądy konstytucyjne – tłumaczy prof. Kamiński.

Wyjątkowo krytycznie na czwartkowe orzeczenie zareagował już Trybunał Konstytucyjny. Uznał, że TSUE nie może oceniać polskiej konstytucji, a jego decyzje nie mają żadnego wpływu na funkcjonowanie polskich sądów. 

Zgoła inaczej decyzję TSUE komentują przedstawiciele polskiego rządu, stwierdzając, że Trybunał Konstytucyjny należy jak najszybciej odbudować.