Odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia OC menedżerów: jak egzekwować

Organem uprawnionym do decydowania o wystąpieniu z roszczeniami przeciwko członkom zarządu jest wyłącznie zgromadzenie wspólników (odpowiednio walne zgromadzenie akcjonariuszy).

Publikacja: 26.11.2014 06:20

Odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia OC menedżerów: jak egzekwować

Foto: ROL

Przedsiębiorcy prowadzący aktywną i odważną działalność gospodarczą powinni podejmować swoje decyzje tak, aby były one jak najkorzystniejsze dla firmy. Powinny eliminować zbędne ryzyko. Złożoność życia gospodarczego wymusza na przedsiębiorcach stosowanie nowych mechanizmów zabezpieczających przed powstaniem nadmiernych strat finansowych.

Coraz częściej jednak spółkę na straty narażają sami członkowie jej kadry zarządzającej poprzez podejmowanie działań sprzecznych z jej interesem, przepisami prawa bądź umową lub statutem spółki. Jednym ze sposobów redukcji tego ryzyka jest zakup polisy ubezpieczenia OC osób zarządzających przedsiębiorstwem.

Odpowiedzialność zarządzających

Zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych członkowie zarządu oraz rady nadzorczej ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą wobec spółki za szkodę wyrządzoną swoimi działaniami. Osoby te odpowiadają na zasadzie winy. W ewentualnym procesie spółka ma obowiązek wykazania, że zaistniały przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej. Natomiast pozwany funkcjonariusz spółki, żeby uwolnić się od odpowiedzialności, musi wykazać, że nie ponosi winy za powstałą szkodę.

Zarządzanie podmiotem gospodarczym i zawieranie kontraktów z istoty rzeczy związane jest z podejmowaniem decyzji oraz ryzykiem, że decyzje te nie zawsze okażą się trafione i przyniosą korzyści. Do uznania podejmowanych w ramach posiadanych uprawnień i kompetencji działań za naruszenie obowiązków spoczywających na członkach zarządu konieczne jest wykazanie, że zarzucane zachowania wynikały ze szczególnie negatywnego stosunku do obowiązków, wyrażającego się winą umyślną lub rażącym niedbalstwem (wyrok SN z 17 kwietnia 2009 r. II PK 273/08).

We wskazanym zakresie problematyczna może się okazać odpowiedzialność prokurenta oraz pełnomocnika spółki, a także pełnomocnika powołanego uchwałą wspólników zgodnie z art. 210 k.s.h. Jakkolwiek należałoby się odnieść krytycznie do rozszerzania odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę wyrządzoną spółce na prokurentów oraz pełnomocników, to w ostatnim okresie wyraźnie widać tendencję poszerzania odpowiedzialności na wszystkie osoby pełniące w przedsiębiorstwach jakiekolwiek oficjalne role. W tym zakresie obowiązują zalecenia Rady Europy z 20 października 1988 r. (nr R/88/18) dotyczące odpowiedzialności przedsiębiorstw za przestępstwa (offences), natomiast odpowiedzialnością przedsiębiorstw obejmować należy wszystkie przestępstwa popełnione przy wykonywaniu działalności, niezależnie od tego, czy mieści się ona w ich oficjalnym profilu aktywności.

Jaki charakter więzi

Członków zarządu często łączy ze spółką zarówno stosunek korporacyjny, jak i umowa o pracę.

Wpływa to na zakres ich odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Członek zarządu podlega wówczas dwóm reżimom odpowiedzialności. Jeśli przedmiotem procesu jest roszczenie spółki prawa handlowego oparte na przepisie 293 k.s.h. przeciwko członkowi zarządu spółki o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przez działalność tego członka sprzeczną z prawem, a także postanowieniami umowy spółki, to odpowiedzialność taka podlega reżimowi prawa handlowego (wyrok SN z 17 grudnia 2003 r., IV CK 305/02). Nie wyłącza to ponoszenia odpowiedzialności za ten sam czyn na podstawie przepisów prawa pracy (wyrok SN z 25 maja 2000 r., I PKN 655/99). Zgodnie z ogólnymi regułami odpowiedzialności pracowniczej wynikającej z przepisów prawa pracy członek zarządu powinien odpowiadać na takich samych zasadach jak każdy inny pracownik, tj. do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia.

Takiego ograniczenia odpowiedzialności zgodnej z przepisami kodeksu pracy nie podzielił jednak Sąd Najwyższy (IV CK 305/02), wskazując, że zatrudnienie członka zarządu na podstawie umowy o pracę nie może ograniczać jego odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce, jeżeli jest związana z zarządzaniem. W takim przypadku do osoby zarządzającej przedsiębiorstwem nie stosuje się przepisu art. 119 kodeksu pracy przewidującego maksymalną wysokość odszkodowania. Te i inne przesłanki dodatkowo potęgują wymóg wzmocnienia prawidłowości działań podejmowanych przez członków zarządu spółek.

Ubezpieczenie D&O

Polisa D&O (ang. Directors & Officers) jest stosunkowo nowym produktem na polskim rynku ubezpieczeniowym. Jeszcze do niedawna twierdzono, że ubezpieczenie D&O jest ekstrawaganckim wymysłem międzynarodowych korporacji wchodzących na rynek polski. Ubezpieczenie D&O rekompensuje straty finansowe, które mogę wyniknąć z nienależytego wykonania obowiązków przez władze spółki (podjęcie błędnej decyzji), jak i zaniechania wykonania czynności (brak podjęcia decyzji). Chodzi zarówno o naruszenie ogólnych przepisów prawa, jak i statutu spółki. Ubezpieczenie OC członków zarządu najczęściej pokrywa roszczenia wynikające z błędnych decyzji w zakresie polityki gospodarczej spółki, zawierania niekorzystnych umów dla spółki czy przekroczenia zakresu umocowania. Ubezpieczenie chroni również w przypadku wystąpienia w stosunku do członka zarządu z bezpodstawnymi czy „dyskusyjnymi" roszczeniami, a także pokrywa koszty ochrony prawnej wraz z kosztami procesowymi, w przypadku wystąpienia z powództwem sądowym.

Samo ubezpieczenie najczęściej zawierane jest przez spółkę (jako ubezpieczającego) na rzecz członków jej władz (jako ubezpieczonych). W praktyce takie ubezpieczenia różnicują zakres odpowiedzialności za działania członków zarządu. Jako podstawę można wskazać objęcie ochroną osobistą odpowiedzialności członków kierownictwa z tytułu ich własnych błędów i uchybień oraz pokrycie odszkodowania z tytułu czynu bezprawnego członka kierownictwa, które spółka ma obowiązek lub prawo zapłacić.

Warunki formalne wypłaty

Dochodzenie odszkodowania od zakładu ubezpieczeń z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia OC członków zarządu uzależnione jest od spełnienia określonych wymogów formalnych, co wyraźnie zaznaczył Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 30 sierpnia 2011 r. (VI ACa 1273/10). To bezprecedensowe rozstrzygnięcie dla spółek, które chcą egzekwować odszkodowania za działanie swoich organów wykonawczych. W takiej sytuacji warunkiem niezbędnym jest podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały o wystąpieniu z roszczeniem o naprawienie szkody wyrządzonej przy sprawowaniu zarządu, o której mowa w art. 228 pkt 2 k.s.h. w zw. z art. 293 § 1 k.s.h. (dla spółki akcyjnej odpowiednio 393 pkt 2 w zw. z art. 483 § 1 k.s.h.). Jak podkreślił sąd apelacyjny, spółka kapitałowa działa przez swoje organy, a jak wynika z literalnego brzmienia przepisów kodeksu spółek handlowych, organem uprawnionym do wyrażenia woli w przedmiocie wystąpienia z roszczeniami przeciwko członkom zarządu jest wyłącznie zgromadzenie wspólników (odpowiednio walne zgromadzenie akcjonariuszy).

Dalej wreszcie, do dochodzenia samego odszkodowania nie wystarczy brak udzielania absolutorium lub złożenie w tym zakresie oświadczenia w pozwie przez zarząd. Skoro to spółka ponosi odpowiedzialność za członków zarządu i rady nadzorczej, to brak podjęcia uchwały w zakresie wystąpienia z roszczeniami przeciwko członkom zarządu zwalnia zakład ubezpieczeń z obowiązku wypłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia D&O.

Spółka, zgłaszając szkodę, powinna także pamiętać, że podjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników w zakresie roszczeń o naprawienie szkody przy sprawowaniu zarządu to niejedyny element pozwalający domagać się odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu zawartego ubezpieczenia D&O. Spółka powinna też pamiętać o obowiązkach wynikających z zawartej polisy OC, powszechnie obowiązujących przepisów, a w szczególności z art. 815 k.c., tj. konieczności dopełnienia obowiązków informacyjnych wobec zakładu ubezpieczeń. Chodzi o podanie do wiadomości ubezpieczyciela wszystkich znanych okoliczności, o które ubezpieczyciel pytał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach.

Zdaniem autora

Marcin Śledzikowski, prawnik, Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp. k.

Omówione obok okoliczności jasno wskazują, że osoby pełniące funkcje decyzyjne w przedsiębiorstwach, często zostają obarczone  dużym ryzykiem. Dla własnego bezpieczeństwa powinny one zadbać o zakup odpowiedniej polisy ubezpieczeniowej przez przedsiębiorcę lub ewentualnie ubezpieczyć się indywidualnie. Takie działanie pozwoli im uzyskać gwarancję, że w przypadku wystąpienia ewentualnej szkody członkowie zarządu nie będą musieli sięgać do własnego majątku osobistego celem jej pokrycia. Jednak należy mieć na uwadze, że ubezpieczenie D&O nie jest złotym środkiem na zmartwienia członków zarządu spółki. Jako przykład można wskazać działanie organu jednej z amerykańskich spółek ENRON, w której to członkowie zarządu zostali ubezpieczeni do kwoty 35 mln dolarów, a rzeczywiste straty spowodowane ich działaniem wyniosły ponad 30 miliardów dolarów.

Przedsiębiorcy prowadzący aktywną i odważną działalność gospodarczą powinni podejmować swoje decyzje tak, aby były one jak najkorzystniejsze dla firmy. Powinny eliminować zbędne ryzyko. Złożoność życia gospodarczego wymusza na przedsiębiorcach stosowanie nowych mechanizmów zabezpieczających przed powstaniem nadmiernych strat finansowych.

Coraz częściej jednak spółkę na straty narażają sami członkowie jej kadry zarządzającej poprzez podejmowanie działań sprzecznych z jej interesem, przepisami prawa bądź umową lub statutem spółki. Jednym ze sposobów redukcji tego ryzyka jest zakup polisy ubezpieczenia OC osób zarządzających przedsiębiorstwem.

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Podatki
Nierealna darowizna nie uwolni od drakońskiego podatku. Jest wyrok NSA
Samorząd
Lekcje religii po nowemu. Projekt MEiN pozwoli zaoszczędzić na katechetach
Prawnicy
Bodnar: polecenie w sprawie 144 prokuratorów nie zostało wykonane
Cudzoziemcy
Rząd wprowadza nowe obowiązki dla uchodźców z Ukrainy
Konsumenci
Jest pierwszy wyrok ws. frankowiczów po głośnej uchwale Sądu Najwyższego
Materiał Promocyjny
Dzięki akcesji PKB Polski się podwoił