Dla potrzeb działalności gospodarczej małżonkowie prowadzący odrębne firmy często wykorzystują lokal lub budynek, do którego prawo własności przysługuje im obojgu na warunkach ustawowej współwłasności małżeńskiej. W takim przypadku powstaje pytanie o dopuszczalność i zasady rozliczania odpisów amortyzacyjnych od takiego środka trwałego, które mogą zostać ujęte w kosztach uzyskania przychodów ich firm.
Amortyzacji podlegają stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania budowle, budynki, oraz lokale będące odrębną własnością o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu (art. 22a ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT). W takim przypadku kluczowym zagadnieniem dla małżonków – właścicieli firm jest zatem kwestia ustalania wartości początkowej środka trwałego, a w konsekwencji także odpisów amortyzacyjnych możliwych do rozliczenia w kosztach podatkowych.
Zgodnie z art. 22 g ust. 11 ustawy o PIT, jeżeli składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, to wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku. Zasada ta nie ma jednak zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie. Jak zatem wynika z ww. regulacji, podatnik – przedsiębiorca, który wykorzystuje środek trwały (będący przedmiotem małżeńskiej współwłasności majątkowej) w prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, ma prawo do jego amortyzowania w całości, jeżeli jednocześnie jego małżonek nie wykorzystuje tego składnika majątku w swojej odrębnej działalności. Jak zatem ustalić wartość początkową w przypadku wykorzystywania wspólnego środka trwałego przez małżonków dla potrzeb odrębnie prowadzonych przez nich działalności gospodarczych?
Jeżeli małżonkowie wykorzystują dla potrzeb odrębnie prowadzonych działalności gospodarczych składnik majątku, w stosunku do którego przysługuje im prawo własności na zasadach współwłasności małżeńskiej, to do obliczenia wartości początkowej środka trwałego konieczne jest ustalenie proporcji. Podatnicy tacy są więc zobowiązani do ustalenia wartości początkowej środka trwałego oraz dokonywania odpisów amortyzacyjnych proporcjonalnie do wartości posiadanych udziałów we współwłasności. Ponieważ w analizowanym przypadku mamy do czynienia z małżeńską współwłasnością ustawową, w której prawa małżonków są równe, to zarówno wartość początkowa, jak i odpisy powinny zostać określone po połowie przez każdego z małżonków.
W tej sytuacji (wykorzystywania przez małżonków wspólnego środka trwałego dla potrzeb odrębnych firm) nie ma możliwości rozliczania odpisów wyłącznie przez jednego z małżonków. Stan ten pozostawałby w sprzeczności z treścią art. 22 g ust. 11, ale także z wyrażoną w art. 6 ust.1 ustawy o PIT zasadą odrębnego opodatkowania małżonków. Z zasady tej wynika konieczność prowadzenia osobnych ksiąg podatkowych, ewidencji oraz rozliczeń podatkowych w zakresie działalności gospodarczych prowadzonych odrębnie.
