Umorzenie udziałów w spółce kapitałowej polega na unicestwieniu praw członkowskich w zamian za wypłatę wynagrodzenia przez tę spółkę. Jeśli umorzenie następuje za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę, to taki proces jest umorzeniem dobrowolnym. Umorzenie ma charakter przymusowy, jeśli następuje bez zgody wspólnika, natomiast umorzenie o charakterze automatycznym następuje z chwilą ziszczenia się zdarzenia określonego w umowie spółki.
Co wynika z przepisów
Kością niezgody w sporze o możliwość rozliczenia straty przy umorzeniu dobrowolnym jest brzmienie art. 12 ust. 4 pkt 3 ustawy o CIT. Jak wynika z tego przepisu, do przychodów nie zalicza się umorzenia udziałów (akcji) w spółce, w tym kwot otrzymanych z odpłatnego zbycia udziałów (akcji) na rzecz spółki w celu umorzenia tych udziałów (akcji) – w części stanowiącej koszt ich nabycia lub objęcia. Taka konstrukcja przepisu wskazuje, że wspólnicy uzyskujący przychód z tytułu umorzenia nie mają możliwości rozliczenia straty z tytułu umorzenia udziałów, niezależnie od charakteru, w jakim zostało ono przeprowadzone (dobrowolne/przymusowe/automatyczne).
Czy ustawodawca popełnił błąd
Przedstawiciele odmiennego poglądu twierdzą natomiast, że – pomimo literalnego brzmienia art. 12 ust. 4 pkt 3 ustawy o CIT - w przypadku umorzenia dobrowolnego podatnicy mają możliwość rozpoznania straty tak, jak przy zwykłym zbyciu udziałów. Wskazuje się, że do końca 2010 r. ustawodawca kwalifikował dochód z tytułu wszystkich rodzajów umorzeń jako dochód z udziału w zyskach osób prawnych. W konsekwencji, wszystkie typy umorzenia były opodatkowane ryczałtową stawką 19 proc. CIT bez możliwości rozpoznania straty. Natomiast od 1 stycznia 2011 r. ustawodawca wprowadził zmianę legislacyjną, polegającą na skreśleniu z katalogu źródeł dochodu z udziału w zyskach osób prawnych pozycji „dochód uzyskany z odpłatnego zbycia udziałów (akcji) na rzecz spółki, w celu umorzenia tych udziałów (akcji)" – ówczesny art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT.
W konsekwencji, od 1 stycznia 2011 r. skutki podatkowe umorzenia zostały zróżnicowane w zależności od tego, w jakim trybie jest ono dokonywane:
- dochód z przymusowego oraz automatycznego umorzenia stanowi dochód z udziału w zyskach osób prawnych, opodatkowany ryczałtową stawką 19 proc. bez możliwości rozliczenia straty, natomiast
