Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego dobiega końca

Dziedzictwo kulturowe to nie tylko historyczne budynki, literatura, sztuka czy zabytkowe przedmioty. To także rzemiosło, opowieści, tradycje kulinarne, piosenki i filmy. Dziedzictwo może mieć formę materialną (np. zabytki), niematerialną (np. tradycje i obyczaje), ale również cyfrową (zarówno w postaci zdigitalizowanych zbiorów, jak i utworów powstających już w formacie cyfrowym). Dziedzictwo kulturowe to coś, co nas łączy i pozwala zrozumieć historię miejsc, w których żyjemy. Odgrywa zarazem ważną rolę gospodarczą, tworząc miejsca pracy, będąc inspiracją dla działalności przemysłów kreatywnych, wzmacniając kapitał ludzki i społeczny. Ma też pozytywny wpływ na społeczeństwo, bowiem przyczynia się do polepszenia jakości życia, spójności społecznej i dialogu międzykulturowego. Jest spadkiem po poprzednich pokoleniach, a zarazem fundamentem przyszłości.

Ogłoszony przez Parlament UE Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego 2018 to doskonała okazja, aby odkryć albo lepiej poznać europejskie i polskie dziedzictwo – wspólne dobro, które nie tylko pozwala zrozumieć, skąd przychodzimy, ale wzmacnia również poczucie przynależności do większej, europejskiej rodziny. To czas, aby odkryć potencjał dziedzictwa w naszym życiu jednostkowym i zbiorowym.

Jak powiedział komisarz UE ds. edukacji, kultury, młodzieży i sportu Tibor Navrascisc, dziedzictwo kulturowe to więcej niż pamięć o przeszłości – to klucz do naszej przyszłości. Stąd też hasło Roku: „Dziedzictwo: tu przeszłość spotyka się z przyszłością”, pod którym w całej Unii Europejskiej zorganizowano tysiące wydarzeń i inicjatyw związanych z dziedzictwem kulturowym. Przez cały rok przyczyniały się one do uwidocznienia bogactwa kulturowej spuścizny Europy, ukazując jego znaczenie w umacnianiu poczucia wspólnej tożsamości i budowaniu przyszłości. Również instytucje i organizacje z Polski włączyły się w obchody święta dziedzictwa kulturowego. Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, które decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zostało koordynatorem ERDK 2018 w Polsce, do udziału w Roku zaprosiło wszystkich: osoby indywidualne, organizacje pozarządowe, samorządy i instytucje zajmujące się dziedzictwem kulturowym. Do niemal 1000 podmiotów zwrócono się bezpośrednio, zachęcając do uczestnictwa w obchodach.

Jedną z form udziału w ERDK 2018 było przyjęcie patronatu Roku nad realizowanymi projektami związanymi z dziedzictwem kulturowym. W Polsce patronatem objętych zostało ponad 300 projektów. To bardzo zróżnicowany wachlarz inicjatyw, stawiających sobie za cel zwiększanie świadomości znaczenia i roli dziedzictwa kulturowego, opierających się na wymianie doświadczeń i dobrych praktyk, o charakterze naukowym, badawczym, edukacyjnym, społecznym, wystawienniczym, informacyjnym. To projekty realizowane w małych miejscowościach i dużych miastach, przedsięwzięcia międzynarodowe, skierowane do kilkudziesięciu czy nawet kilkuset odbiorców, a także małe wydarzenia dla wąskich grup specjalistów, mieszkańców danej okolicy bądź dzieci.

40% patronatów zostało przyznane projektom realizowanym przez sektor pozarządowy, osoby indywidualne, grupy nieformalne. Wśród tego typu działań wyróżnić można duże przedsięwzięcia o zasięgu ogólnopolskim, a także mniejsze skupiające się na lokalnym mobilizowaniu społeczności do wspólnej partycypacji. To istotne, bowiem jak twierdzi dyrektor MCK Agata Wąsowska-Pawlik, koordynatorka ERDK 2018 w Polsce, dziedzictwo kulturowe „zawiera w sobie niezbywalny komponent społeczny. Co oznacza, że zawiera w sobie element indywidualnego wyboru każdego z nas; wyboru tego co jest naszym dziedzictwem kulturowym, co chcemy, żeby nas definiowało, co jest częścią naszego poczucia bycia mieszkańcem danego miasta, regionu, czy kontynentu”. Przykładami takich działań mogą być choćby takie projekty jak: Ej kołem wionku - warsztaty śpiewu obrzędowego z regionu lasowieckiego, promocja wsi Rzuców i Gminy Borkowice wśród mieszkańców obszaru Lokalnej Grupy Działania i turystów poprzez wspólne tworzenie przewodnika po okolicach Rzucowa, projekt Rola kultury w procesie rewitalizacji na Mazowszu, mającego na celu modelową reintegrację społeczną z użyciem działań kulturalnych istotnie wspomagających proces rewitalizacji, czy V Ogólnopolskie Seminarium Prawa Ochrony Zabytków. Specjalna strona internetowa www.erdk2018.pl prezentuje pełne kalendarium wydarzeń w całej Polsce.

Osiągnięciem ERDK 2018 jest zresztą nie tylko różnorodność organizowanych wydarzeń, ale także duże zaangażowanie społeczne. To wielki sukces i radość, bo właśnie od niego zależy dobra kondycja dziedzictwa kulturowego. Jak podkreśla Agata Wąsowska-Pawlik, „jeśli społeczność lokalna chce i dąży do tego, by zabytek, tradycje znajdujące się i funkcjonujące na jej terenie zachować dla przyszłych pokoleń, to tak się zapewne stanie. To istotna zmiana, pokazująca wzrost poczucia odpowiedzialności za dorobek przeszłości”. W celach Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego położono duży nacisk na kwestię zachęcania jak największej liczby osób do zapoznawania się, uczestnictwa, korzystania i wykorzystywania dziedzictwa kulturowego. Kampania wizerunkowa, stworzona przez Krzysztofa Radoszka dla MCK z okazji ERDK 2018, w niecodzienny sposób stara się pokazać wagę dziedzictwa w naszym życiu. Przygotowane plakaty prezentują postacie ludzkie „ubrane” w obiekty i wzory kojarzone z różnymi przejawami dziedzictwa – nie tylko materialnego, ale także niematerialnego, jak choćby muzykę (której symbolem jest tu Chopin) czy kuchnię i związane z nią tradycje, co na plakatach symbolizuje wykorzystywany od wieków w polskiej kuchni jarmuż, wkomponowany w sylwetkę kobiety w kapeluszu.

Zaangażowanie społeczne w kampanię na rzecz dziedzictwa widać wyraźnie w mediach społecznościowych: kilka tysięcy osób obserwujących profil na Facebooku, kilkadziesiąt tysięcy odsłon na kontach na Instagramie i Twitterze. Pokazuje to także akcja „Uwolnij pegaza” (posiadająca wiele rozwinięć tematycznych np. #zabytekzpegazem, #zaczytanypegaz), zachęcająca do wykorzystywania w indywidualnych działaniach i profilach grafik oraz materiałów wizualnych stworzonych na potrzeby promocji ERDK. Jednym z działań w ramach tej akcji był konkurs, którego założeniem było zaprojektowanie oryginalnego przedmiotu użytkowego z wykorzystaniem twórczo przetworzonych oficjalnych grafik ERDK 2018. Projekty zwycięskich prac można oglądać w MCK, zaś najlepszy zostanie wyprodukowany. To zresztą nie jedyny konkurs w ramach ERDK 2018, w ramach którego dziedzictwo w kreatywny sposób jest łączone z nowoczesnością i współczesnymi potrzebami. Uczestnicy Konkursu 3D – Dziedzictwo dla dizajnu projektowali obiekty użytkowe interpretujące zdigitalizowane dzieła znajdujące się w polskich zbiorach muzealnych. Więcej informacji tutaj.

Międzynarodowe Centrum Kultury, instytucja od blisko 30 lat działająca pod hasłem interdyscyplinarności, łącząca różne punkty widzenia i korzystająca z wielu dziedzin, aby w uniwersalny sposób dzielić się wiedzą z zakresu dziedzictwa kulturowego, w ramach ERDK 2018 realizowało także własne projekty. Na poziomie międzynarodowym przygotowano konferencję Znak Dziedzictwa Europejskiego: zmiany, wyzwania i perspektywy. Była pierwszym tego typu wydarzeniem w Europie, podsumowującym dotychczasowe funkcjonowanie tej inicjatywy i prezentującym nowe możliwości dotyczące jego rozwoju. Wzięli w niej udział przedstawiciele większości spośród miejsc wyróżnionych Znakiem Dziedzictwa Europejskiego oraz eksperci czuwający nad procesem jego przyznawania.

Dla uczestników międzynarodowych przygotowano specjalną edycję letniego kursu V4 Heritage Academy, organizowanego od wielu lat we współpracy z partnerami z Czech, Słowacji i Węgier. W tym roku szkoła letnia odbyła się w poszerzonej formule i do udziału w niej, oprócz 30 uczestników z krajów V4, zaproszeni zostali młodzi eksperci z Ukrainy i Niemiec. Głównym tematem kursu było dziedzictwo reformacji, a jego uczestnicy poznawali specyfikę zarządzania miejscami zabytkowymi oraz obiektami wpisanymi na listę światowego dziedzictwa UNESCO na przykładzie Kościoła Pokoju w Świdnicy. Przez cały rok organizowane były również seminaria Dziedzictwo i jego potencjał rozwojowy. Tym cyklem, odbywającym się w pięciu miastach (Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Wrocław), MCK chce kontynuować debatę o wpływie dziedzictwa kulturowego na społeczeństwo, gospodarkę, jakość życia, atrakcyjność miejsc dla mieszkańców, turystów i inwestorów, a także kreatywność i innowacyjność.