Nie zawsze takie samo ryzyko

• Zacznijmy od podstaw. Na  czym polega ocena ryzyka zawodowego i co się na nią składa?

Odpowiada Marek Nościusz prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pracowników Służby BHP:

Ocena ryzyka zawodowego to proces identyfikacji zagrożeń związanych z wykonywaniem pracy na danym stanowisku. Pozwala wykazać prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych skutków zdrowotnych, które mogą powstać w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy. Dzięki tej ocenie eliminujemy lub ograniczamy ryzyko chorób zawodowych i wypadków przy  pracy.

Przykładowo, dokonując identyfikacji zagrożeń na stanowisku robotnika budowlanego, dowiemy się, że wykonywanej pracy towarzyszy hałas. Jeżeli nie możemy go wyeliminować, to możemy wyposażyć pracownika w odpowiedni sprzęt, tak by poziom tego hałasu był dla niego odczuwalny na najniższym poziomie. Dzięki temu obniżymy a może nawet wyeliminujemy ryzyko choroby zawodowej tego pracownika w postaci utraty słuchu.

Generalnie chodzi o to, by po dokonanej ocenie ryzyka podjąć działania zapobiegające niebezpieczeństwu dla zdrowia lub życia pracowników.

• Czy w każdym zawodzie ocena ryzyka zawodowego przebiega tak samo?

Sposób jej przeprowadzania jest w zasadzie podobny. Inne są jednak wyniki i stosowane środki zabezpieczające. Podstawą oceny ryzyka jest identyfikacja zagrożeń, a te różnią się w zależności od charakteru wykonywanej pracy. Przykładowo u robotnika budowlanego pracującego na wysokości zagrożeniem jest upadek z wysokości, a skutkiem śmierć. Z kolei w pracy dziennikarza zagrożeniem będzie częsty kontakt z ludźmi, a skutkiem stres.

• A kiedy powinno się przeprowadzać ocenę ryzyka i czy wystarczy tego dokonać na początku zatrudnienia?

Nie, ocena ryzyka nie ma nic wspólnego z zatrudnieniem danej osoby. Przeprowadza się ją na początku tworzenia każdego stanowiska pracy oraz gdy zmienia się charakter wykonywania pracy albo gdy towarzyszą temu nowe czynniki fizyczne, chemiczne lub biologiczne mogące mieć wpływ na podwyższenie dotychczasowego ryzyka.

Przykładowo: zakup nowych maszyn, urządzeń środków ochrony czy rozszerzenie zakresu obowiązków. Bez wątpienia oceny ryzyka trzeba dokonać także wtedy, gdy dojdzie do wypadku przy pracy albo gdy pojawi się choroba zawodowa. Jest to bowiem dowód na to, że pracę zorganizowano niewłaściwie i nie przewidziano wystąpienia zagrożenia.

Z przepisów nie wynika, jak często ocenę ryzyka zawodowego trzeba przeprowadzać, ale sugerując się regulacjami dotyczącymi częstotliwości szkoleń bhp, ciężkości występujących zagrożeń i ich skutków, można wyciągnąć wniosek, że ocenę ryzyka na stanowisku biurowo-administracyjnym można przeprowadzać raz na pięć lat, a na stanowisku robotnika budowlanego raz w roku albo częściej.

Dla przypomnienia zagrożeń występujących na stanowisku pracy ocenę ryzyka zawodowego proponowałbym przeprowadzać raz w roku bez względu na rodzaj stanowiska.

• Kto jest uprawniony do tego, by ocenić ryzyko zawodowe? Czy pracodawca dokonuje tego sam?

W zasadzie obowiązek ten spoczywa na pracodawcy, ale w praktyce w proces ten angażuje się głównie pracowników służby bhp, dodatkowo przedstawicieli pracowników, lekarza medycyny pracy i pracownika, na którego stanowisku dokonujemy oceny.

• A jakie są kolejne kroki, gdy się okaże, że ryzyko zawodowe na danych stanowiskach pracy jest zawyżone. Czy pracownikom trzeba wówczas zapewnić inne zajęcie, czy na dotychczasowym zminimalizować zakres ryzyka?

Nie, zmiana stanowiska nie jest potrzebna. Pracodawca musi znaleźć sposób techniczny, organizacyjny lub ludzki, by to ryzyko było mniejsze, akceptowalne. Przykładowo, jeżeli zatrudnieni pracują przy wykopach i istnieje zagrożenie życia lub zdrowia, to pracodawca powinien te wykopy zabezpieczyć tak, by tego ryzyka nie było.

W zasadzie podejmowane kroki sprowadzają się do zastosowania odpowiednich środków ochrony zbiorowej i osobistej, środków technicznych czy procedur organizacyjnych.

Z tymi ostatnimi może się wiązać zmiana grafiku czasu pracy polegająca m.in. na ograniczaniu godzin roboczych spędzanych w narażeniu np. w nadmierny hałas czy przy drganiach mechanicznych przekraczających dopuszczalne progi NDN. Niemniej przy każdym stanowisku podjęte działania będą inne.

• A czy mógłby pan podać, jak się dokonuje oceny ryzyka. Podejrzewam, że towarzyszą temu określone schematy i etapy działania?

Samo, nazwijmy to, wyliczenie wielkości ryzyka zawodowego zależy od tego, jaką metodę oceny ryzyka wybierzemy, ale wynik końcowy powinien być zawsze ten sam.

Na początku wybieramy stanowisko pracy, dokonujemy jego charakterystyki, identyfikujemy występujące na nim zagrożenia, szacujemy i wartościujemy ryzyko, określamy ekspozycje czy czas narażenia pracownika na zagrożenie, a na koniec wybieramy działania, które je ograniczą lub wyeliminują.

Jeśli chodzi o identyfikację zagrożeń, to pomagają temu normy i przepisy bhp, wyniki rejestru wypadków i chorób zawodowych, listy kontrolne, a także prowadzone pomiary czynników środowiska pracy, obserwacja stanowiska pracy i rozmowa z pracownikami.

Wracając jednak do metody oceny ryzyka, to jest ich wiele, ale żadna z nich nie wynika z przepisów. Najczęściej jednak stosujemy Polskie Normy 18002. Tutaj ryzyko wyliczają dwa parametry: skutek zagrożenia i prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Równie popularna jest metoda Risk Score, gdzie występuje jeszcze ekspozycja, czyli czas narażenia na zagrożenie >patrz wzór.

Jeżeli z wyliczeń wyjdzie, że wskaźnik ryzyka jest nie większy niż np. 70 jednostek, to wartościując ryzyko metodą Risc Score, wskażemy, że jest ono małe.

• Powiedział pan, że metod oceny ryzyka zawodowego jest kilka i żadnej z nich nie wskazuje prawo. Czy w związku z tym pracodawca ma wolny wybór odpowiedniej dla siebie metody? A czy może zastosować np. opracowaną przez siebie?

W zasadzie na każde z dwóch pytań odpowiedź jest twierdząca. Korzystając z metod dostępnych na rynku, pracodawca wybiera tę, która mu odpowiada najbardziej, czyli jest zrozumiała dla pracowników. Jeżeli natomiast opracował swoją metodę, a ta spełnia wszystkie niezbędne przesłanki, to nie ma przeszkód, by skorzystał z niej. To jednak skrajne przypadki.

• Rozumiem, że po dokonaniu oceny ryzyka zespół, który tego dokonuje, musi sporządzić odpowiednią dokumentację. Czy są jakieś wytyczne co do tego, jak ma ona wyglądać, gdzie należy ją przechowywać oraz w jaki sposób o udokumentowanym ryzyku poinformować zatrudnionych? W formie obwieszczenia, a może taka informacja ma być częścią regulaminu pracy?

Tak, jeżeli już ocenimy ryzyko na danym stanowisku pracy, to musimy je udokumentować tak, by zatrudniony pracownik wiedział, jakie zagrożenia z wykonywaną przez niego pracą się wiążą.

W zasadzie dokumentacja musi być odzwierciedleniem faktycznego działania pracodawcy. Wskazujemy w niej zatem, jakie stanowisko bądź stanowiska badaliśmy, jakie występowały na nich zagrożenia, jaką metodę oceny ryzyka wybraliśmy, jakie parametry przy niej zastosowaliśmy oraz jaki uzyskaliśmy wynik.

Na koniec, jeżeli ocena ryzyka tego wymagała, podajemy podjęte działania zmierzające do zniwelowania ryzyka bądź jego całkowitego wyeliminowania. Dostęp do dokumentacji powinni mieć wszyscy pracownicy. Oczywiście może się ona znajdować w dziale kadr, ale najlepiej, gdy ma ją przełożony pracownika na ocenianym stanowisku pracy. Wtedy w każdej chwili możemy pracownika zapoznać z wynikami ryzyka, dokonać modyfikacji tej dokumentacji.

Ogólne przepisy bhp oraz szczegółowe dotyczące oceny ryzyka zawodowego czynników chemicznych, biologicznych, drgań mechanicznych i hałasu oraz w atmosferze wybuchowej dają wytyczne, co dokumentacja dotycząca ryzyka powinna zawierać.

Dodatkowo ocena ryzyka danego stanowiska pracy powinna być częścią instruktażu stanowiskowego i elementem przekazywanej wiedzy w ramach szkolenia wstępnego bhp.