ZUS może żądać zwrotu zasiłku po 3 latach

Co do zasady osoba, która pobrała nienależne jej świadczenie, musi je oddać z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych w prawie cywilnym. W szczególnych okolicznościach organ rentowy może jednak odstąpić od żądania zwrotu.

Publikacja: 31.07.2015 06:40

ZUS może żądać zwrotu zasiłku po 3 latach

Foto: 123RF

Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wynika z art. 84 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 121 ze zm., dalej ustawa o sus). Z kolei ust. 2 tego przepisu wskazuje, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się te:

- wypłacone, choć pojawiły się okoliczności powodujące ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

- przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę je pobierającą.

Przepis ten stosuje się także do zasiłków chorobowych oraz innych świadczeń wypłacanych z ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159 ze zm.). Chodzi np. o świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński i wyrównawczy. Potwierdziły to Sąd Najwyższy w wyroku z 19 lutego 2014 r. (I UK 331/13) oraz Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 3 grudnia 2013 r. (III AUa 785/07).

Bezprawnie pobrane

ZUS może się więc domagać oddania np. zasiłku chorobowego, jeśli został on wypłacony, mimo że istniały okoliczności skutkujące ustaniem do niego prawa lub wstrzymaniem jego wypłaty. Zasiłek ten będzie jednak nienależy tylko wtedy, gdy pobierająca go osoba była właściwie pouczona o braku prawa do jego otrzymania. Aby więc uznać, że wypłacone świadczenie trzeba oddać, konieczne są:

- po pierwsze – brak prawa do niego,

- po drugie – świadomość braku prawa osoby przyjmującej świadczenie, płynąca z odpowiedniego pouczenia.

Obie te przesłanki muszą wystąpić w trakcie pobierania zasiłku, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Tak też wskazał SN w wyroku z 2 grudnia 2009 r. (I UK 174/09). Przy czym pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do swojej sytuacji. W razie sporu w tym zakresie, rozstrzygając odwołanie od decyzji ZUS, sąd ustala zrozumiałość pouczenia dla osoby pobierającej świadczenie.

Nadużycie i niegodziwość

Osoba, która świadomie wprowadziła ZUS w błąd, np. przedstawiając fałszywe zeznania świadków, świadectwa pracy czy składając podrobione zaświadczenia lekarskie, musi zwrócić świadczenia przyznane lub wypłacone w związku z tym uchybieniem. Aby powstał obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w razie złożenia nieprawdziwych zeznań lub przedłożenia fałszywych dokumentów, wystarczy samo jego wypłacenie na tej podstawie, nawet jeśli osoba pobierająca świadczenie nie ma świadomości, że w ten sposób ZUS został wprowadzony w błąd. Tak samo uznał Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 6 lutego 2014 r. (III AUa 754/13).

Kilka lat wstecz

Zasadniczo w żądaniu zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń ZUS jest ograniczony terminami. Według art. 86 ust. 3 ustawy o sus nie może domagać się oddania kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy. Warunek – pobierający świadczenia zawiadomił ZUS o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie trzy lata. ZUS nie może się zatem domagać oddania nienależnie pobranych świadczeń za dłużej niż trzy lata, a za rok wtedy – gdy osoba pobierająca zasiłek powiadomiła go o okolicznościach uzasadniających ustanie prawa do świadczenia lub jego wstrzymanie.

Przepis nie precyzuje, od kiedy liczyć te terminy, co budzi wątpliwości. Orzecznictwo sądowe ostatecznie przyjęło, że trzyletni okres, za który ZUS może żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, obejmuje czas do ostatniej wypłaty (pobrania) nienależnego zasiłku. Tak wskazuje uchwała siedmiu sędziów SN z 16 maja 2012 r. (III UZP 1/12). Zapadła ona na tle analogicznego art. 138 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ten trzyletni okres liczy się więc od ostatniej wypłaty nienależnego zasiłku chorobowego. Uprawnienie ZUS do żądania oddania nienależnie pobranego świadczenia przedawnia się dopiero po dziesięciu latach, licząc od daty uprawomocnienia się decyzji o zwrocie (art. 84 ust. 7 ustawy o sus).

Odstąpienie od żądania

Wyjątkowo ZUS może odstąpić od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Przewiduje to art. 84 ust. 8 ustawy o sus. Według niego Zakład może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

Ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć jako „szczególne okoliczności". Orzecznictwo sądowe przyjmuje, że chodzi tu przede wszystkim o sytuacje związane ze złym stanem zdrowia ubezpieczonego i brakiem majątku pozwalającego na zapłatę należności wobec ZUS. Przykładowo będzie to:

- brak majątku, z którego można dochodzić od zobowiązanego zwrotu świadczeń,

- ustalenie, że w razie zwrotu świadczeń osoba zobowiązana lub osoby pozostające na jej utrzymaniu zostałyby pozbawione niezbędnych środków utrzymania,

- ciężka choroba powodująca niezdolność do pracy lub niepełnosprawność osoby zobowiązanej, członka jej rodziny lub innej osoby pozostającej na jej utrzymaniu,

- wiek osoby zobowiązanej,

- zdarzenia losowe (kradzież, wypadek, pożar, powódź, inne klęski żywiołowe) powodujące szczególne trudności w sytuacji materialnej osoby zobowiązanej.

Podobnie wskazał Sąd Ape-lacyjny w Łodzi w wyroku z 3 października 2014 r. (III AUa 2591/13).

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

Odsetki po doręczeniu

W praktyce są też wątpliwości dotyczące określenia, od kiedy ZUS może żądać odsetek od kwot nienależnie pobranych świadczeń. W orzecznictwie sądowym ukształtował się pogląd, według którego odsetki te należą się ZUS dopiero od następnego dnia od doręczenia decyzji o obowiązku ich zwrotu. Zatem tylko po doręczeniu tej decyzji ZUS może żądać zapłaty odsetek od nienależnie wypłaconych kwot. Wniosek taki wynika z uzasadnień wyroków SN z 3 lutego 2010 r. (I UK 210/09) i 18 grudnia 2008 r. (I UK 154/08). ZUS nie powinien więc domagać się odsetek za wcześniejszy okres. Żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia następuje bowiem przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą chwilą też aktualizują się roszczenia o odsetki, gdyż od tego momentu dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Z tą też chwilą rozpoczyna się bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek.

Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wynika z art. 84 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 121 ze zm., dalej ustawa o sus). Z kolei ust. 2 tego przepisu wskazuje, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się te:

- wypłacone, choć pojawiły się okoliczności powodujące ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

Pozostało 92% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Nieruchomości
Droga konieczna dla wygody sąsiada? Ważny wyrok SN ws. służebności
Sądy i trybunały
Emilia Szmydt: Czuję się trochę sparaliżowana i przerażona
Zawody prawnicze
Szef palestry pisze do Bodnara o poważnym problemie dla adwokatów i obywateli
Sądy i trybunały
Jest opinia Komisji Weneckiej ws. jednego z kluczowych projektów resortu Bodnara
Materiał Promocyjny
Dlaczego warto mieć AI w telewizorze
Prawo dla Ciebie
Jest wniosek o Trybunał Stanu dla szefa KRRiT Macieja Świrskiego