Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wynika z art. 84 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 121 ze zm., dalej ustawa o sus). Z kolei ust. 2 tego przepisu wskazuje, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się te:
- wypłacone, choć pojawiły się okoliczności powodujące ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,
- przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę je pobierającą.
Przepis ten stosuje się także do zasiłków chorobowych oraz innych świadczeń wypłacanych z ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159 ze zm.). Chodzi np. o świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński i wyrównawczy. Potwierdziły to Sąd Najwyższy w wyroku z 19 lutego 2014 r. (I UK 331/13) oraz Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 3 grudnia 2013 r. (III AUa 785/07).
Bezprawnie pobrane
ZUS może się więc domagać oddania np. zasiłku chorobowego, jeśli został on wypłacony, mimo że istniały okoliczności skutkujące ustaniem do niego prawa lub wstrzymaniem jego wypłaty. Zasiłek ten będzie jednak nienależy tylko wtedy, gdy pobierająca go osoba była właściwie pouczona o braku prawa do jego otrzymania. Aby więc uznać, że wypłacone świadczenie trzeba oddać, konieczne są: