Prowadząc działalność gospodarczą, nie zawsze ma się to szczęście, że rokrocznie osiąga się zyski. Przedsiębiorstwo jest narażone na niekorzystne warunki rynkowe, niesprzyjające otoczenie gospodarcze, silną presję konkurencyjną, błędy w zarządzaniu i wiele innych czynników, które mogą spowodować poniesienie straty. Należy tu wyraźnie zaznaczyć, że prawo bilansowe i prawo podatkowe stosują odmienne kryteria rozpoznawania przychodów i kosztów, w związku z czym strata brutto wykazana w sprawozdaniu finansowym nie wyklucza konieczności zapłacenia podatku dochodowego. I odwrotnie – dodatni wynik przed opodatkowaniem w rozumieniu przepisów rachunkowości może nie pociągać za sobą obowiązku uiszczenia podatku. Poniesioną w danym roku stratę podatkową firma będzie mogła odliczyć od dochodu do opodatkowania w kolejnych latach – zapłaci wówczas niższy podatek. Powinna wtedy rozpoznać składnik aktywów z tytułu podatku odroczonego, ponieważ zdarzenie gospodarcze, które wystąpiło już dziś, wpłynie na obciążenie podatkowe w przyszłości.
Ten artykuł poświęcony jest sytuacji, w której jednostka wykazała stratę rozumianą w kategoriach podatkowych, i opisuje jej skutki rachunkowe.
Obciążenie wyniku
Niezależnie od typu jednostki i wybranego wariantu ewidencji kosztów rachunek zysków i strat zawiera jedną pozycję, w której należy ująć łączne obciążenie wyniku podatkiem dochodowym – zarówno część bieżącą, czyli wynikający z przepisów podatkowych podatek dochodowy należny za okres, za który sporządzono sprawozdanie finansowe, jak i część odroczoną, czyli zmianę stanu aktywów i rezerwy na podatek odroczony. Dopiero w informacji dodatkowej ujawnia się podział tej kwoty na CIT/PIT i podatek odroczony. Podobnie wygląda to w przypadku sprawozdań sporządzanych zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej – wprawdzie nie narzucają one konkretnego wzorca rachunku zysków i strat, jednak w praktyce nie zdarza się, żeby jednostki rozdzielały prezentację na podatek bieżący i odroczony. Jedynie w notach następuje stosowne objaśnienie.
Przyszłe korzyści
Poniesiona w danym roku strata podatkowa może – zgodnie z przepisami prawa podatkowego – pomniejszać pod- stawę opodatkowania w ko- lejnych latach. Wynika to z art. 9 ust. 3 ustawy o PIT oraz z art. 7 ust. 5 ustawy o CIT. Przepisy te pozwalają na obniżenie dochodu o poniesioną stratę podatkową w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, przy czym wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50 proc. straty. Jeśli istnieje możliwość wykorzystania dzisiejszej straty podatkowej w przyszłych rozliczeniach, to stanowi ona jeden z tytułów do utworzenia aktywów na podatek odroczony. Innymi słowy, poniesiona w danym roku strata podatkowa będzie mogła być odliczona od dochodu do opodatkowania w kolejnych latach – zapłacimy wówczas niższy podatek. A skoro tak, to powinniśmy rozpoznać składnik aktywów z tytułu podatku odroczonego – zdarzenie gospodarcze, które wystąpiło już dziś, wpłynie na obciążenie podatkowe w przyszłości.
Ideą podatku odroczonego jest uwzględnienie w wyniku bieżącego roku wpływu na przyszłe zobowiązanie podatkowe wszystkich zdarzeń, które zgodnie z przepisami bilansowymi zostały już w tym roku ujęte, mimo że w myśl przepisów prawa podatkowego podstawa opodatkowania będzie o nie korygowana dopiero w kolejnych okresach. Podatek odroczony ujmowany w rachunku zysków i strat jest równy wzrostowi rezerwy na podatek odroczony pomniejszonemu o wzrost aktywów na podatek odroczony.
