- obowiązek współdziałania (np. udostępnienia frontu robót);
- zwrot przedmiotu leasingu po upływie okresu, na który została zawarta umowa;
- obowiązek dostarczenia towaru w określonym w umowie terminie;
- obowiązek dostarczenia określonej w umowie ilości towaru lub towaru określonej jakości;
- obowiązek zachowania poufności.
Kwotowe zastrzeganie
Przedmiotem kary umownej może być tylko obowiązek zapłaty określonej kwoty.
Kara umowna musi być określona co do wysokości w chwili je zastrzegania. Obowiązek ten nie oznacza zobowiązania do podania konkretnej kwoty pieniężnej stanowiącej karę umowną. Strony mogą określić wysokość kary umownej pośrednio przez wskazanie podstawy jej naliczenia w sposób pozwalający uznać jej ustalenie za dokonane i zamknięte.
Tym samym dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej za:
- niewykonanie zobowiązania utrzymania, przez nabywcę większości udziałów spółki, działalności spółki w odpowiednim zakresie w wysokości wartości bilansowej Spółki na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego zdarzenie; oraz
- za każdy przypadek zmniejszenia zatrudnienia będącego niewykonaniem zobowiązania zawartego w umowie sprzedaży udziałów, w wysokości trzyletniego, średniego wynagrodzenia w spółce, obliczonego jak dla urlopu wypoczynkowego, uwzględniając płace wszystkich zatrudnionych pracowników.
Wysokość kary umownej najczęściej określa się poprzez wskazanie konkretnej kwoty albo poprzez określenie procentowe w odniesieniu do wartości np.: świadczenia, umowy, wypłaconego na podstawie umowy wynagrodzenia (przy umowach ramowych).
Dopuszcza się zastrzeżenie kary umownej przez wskazanie jako jej podstawy wartości bilansowej spółki. Takie wskazanie podstawy określa wysokość kary umownej w sposób definitywny i jednoznaczny bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek czynności dla jej sprecyzowania przez strony lub rozstrzygający sprawę sąd.
Nieokreślenie w umowie końcowego terminu naliczania kary umownej, ani jej kwoty maksymalnej, nie będzie stanowiło skutecznego zastrzeżenia kary umownej, gdyż prowadzi do obciążenia zobowiązanego tym świadczeniem w nieokreślonym w czasie zakresie, a więc w istocie wiecznie i niekończąco się. Takie ukształtowanie zastrzeżenia kary umownej nie spełnia należącego do jego istoty wymagania określenia sumy pieniężnej podlegającej zapłacie w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego.
Kara umowna może zostać zastrzeżona przez strony umowy w innej walucie niż świadczenie główne (np. niż cena za dostarczony towar). Na przykład strony mogą ustalić, że zapłata za dostarczone produkty rolne w ramach umowy kontraktacji nastąpi w złotych polskich, jednak kara umowna za brak terminowej dostawy towaru będzie uiszczona w euro. Jeśli strony wyraźnie nie zastrzegą w umowie różnych walut, to waluta świadczenia głównego będzie walutą w jakiej będzie musiała zostać zapłacona kara umowna.
Najpierw trzeba wezwać
W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania zabezpieczonego karą umowną przedsiębiorca powinien wezwać kontrahenta do zapłaty kary umownej w wysokości wskazanej w umowie.
Wezwanie do zapłaty jest bardzo istotne ze względu na fakt, że zazwyczaj zobowiązanie do zapłaty kary umownej jest zobowiązaniem bezterminowym. To znaczy, że jeśli umowa nie wskazuje w jakim terminie kara umowna powinna zostać zapłacona, to strona naruszająca powinna zapłacić karę umowną niezwłocznie po wezwaniu jej do zapłaty. Terminu „niezwłocznie" nie należy utożsamiać z terminem „natychmiast". Termin „niezwłocznie" oznacza bowiem termin realny, uwzględniający okoliczności miejsca i czasu.
Zobowiązanie do zapłaty kary umownej jest również zobowiązaniem pieniężnym, tym samym opóźnienie z zapłatą kary umownej, tj. brak zapłaty w niezwłocznym terminie, upoważnia przedsiębiorcę do naliczania odsetek za opóźnienie według przepisów Kodeksu cywilnego.
Jeśli wezwanie do zapłaty nie przyniesie oczekiwanych rezultatów to przedsiębiorca ma do wyboru wystąpienie do sądu z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej lub wniesienie powództwa o zapłatę.
Próba ugodowa
Zawezwanie do próby ugodowej ma wiele zalet:
- jest tanie – opłata sądowa obecnie wynosi 40 zł przy wartości przedmiotu sporu nie przekraczającej 10 tys. zł oraz 300 zł przy wartości przedmiotu sporu powyżej 10 tys. zł.;
- wymaga jedynie wskazania roszczenia oraz krótkiego uzasadnienia zasadności dochodzonego roszczenia;
- postępowanie jest krótkie – zazwyczaj ogranicza się do jednego posiedzenia;
- nawet, jeśli ugoda nie zostanie zawarta nastąpi przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę kary umownej;
- daje szansę dojścia do porozumienia z dłużnikiem i uniknięcia konieczności wdania się w spór sądowy, który zawsze jest droższy niż polubowne rozwiązanie sprawy.
W sytuacji, gdy przedsiębiorca zdecyduje się wnieść powództwo o zapłatę kary umownej, to ma ułatwione zadanie w porównaniu do postępowania o zapłatę odszkodowania (powstałego w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy).
W postępowaniu o zapłatę kary umownej, odmiennie niż w postępowaniu o zapłatę odszkodowania, przedsiębiorca nie musi wykazać ani okoliczności powstania szkody ani jej wysokości. Zastrzeżenie kary umownej wskazuje, jaką kwotę pozwany ma zapłacić w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy. Powód (przedsiębiorca) musi udowodnić, że strony skutecznie zastrzegły karę umowną oraz, że pozwany nie wykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie zabezpieczone zastrzeżoną karą.
Dłużnik (pozwany), jeśli chce się zwolnić z odpowiedzialności i doprowadzić do oddalenia powództwa musi udowodnić, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy było wynikiem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności (nie znajduje to zastosowania w przypadku zastrzeżenia gwarancyjnego).
Możliwe jest miarkowanie
Dłużnik, który nie kwestionuje, że niewykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie, co do którego zastrzeżono karę umowną może nie zgadzać się z wysokością dochodzonej przez powoda kary. W takiej sytuacji może wystąpić do sądu z wnioskiem o miarkowanie kary umownej, czyli o jej zmniejszenie.
Miarkowanie kary umownej może nastąpić w dwóch przypadkach:
- jeśli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, lub
- gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Wniosek dłużnika o zmniejszenie kary umownej powinien być złożony we właściwym terminie oraz w sposób pozwalający na podjęcie przez powoda stosownych działań umożliwiających mu obronę jego interesu. Zgodnie z aktualnym stanowiskiem judykatury, dokonywana przez sądy powszechne we wcześniejszym orzecznictwie bardziej liberalna wykładnia oświadczenia woli pozwanego, zakładająca, że w każdym żądaniu oddalenia powództwa o zasądzenie kary umownej, niezależnie od motywów takiego żądania, mieści się w domyśle wniosek o zmiarkowanie kary umownej nie znajduje wystarczającego uzasadnienia w treści art. 484 Kodeksu cywilnego, zwłaszcza, jeśli zważyć na zasady dyspozycyjności i kontradyktoryjności procesu cywilnego.
Tym samym, do miarkowania przez sąd kary umownej konieczne jest zgłoszenie konkretnie sprecyzowanego przez dłużnika żądania, wskazującego na fakty, które pozwolą ocenić przesłankę rażącego wygórowania kary umownej lub znacznego wykonania zobowiązania.
Podważanie przez dłużnika jedynie materialnoprawnej podstawy swojej odpowiedzialności (tj. okoliczności, że nie wykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie), bez kwestionowania wysokości wyliczonej kary umownej, nie może stanowić podstawy do uwzględnienia późniejszego żądania miarkowania kary umownej.
Dopuszczalność miarkowania kary umownej ze względu na wykonanie zobowiązania w znacznej części opiera się na założeniu, że częściowe wykonanie zobowiązania zaspokaja godny ochrony interes wierzyciela. Miarkowanie kary umownej na omawianej podstawie odpada, gdy częściowe wykonanie zobowiązania nie ma znaczenia dla wierzyciela (częściowe wykonanie budynku lub instalacji).
Anna Diaby-Lipka adwokat Anna Diaby-Lipka Kancelaria Adwokacka
Dochodzenie należności wynikającej z zastrzeżonej kary umownej jest uprawnieniem wierzyciela i od jego woli zależy dochodzenie roszczenia z tego tytułu. Zrezygnowanie z dochodzenia kary umownej nie pozbawia wierzyciela uprawnienia do dochodzenia pełnego odszkodowania z tytułu szkody poniesionej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, jeżeli zastrzegając karę umowną strony postanowiły o możliwości dochodzenia odszkodowania uzupełniającego. Już na etapie zawierania umowy przedsiębiorca musi zabezpieczyć swoje interesy na wypadek sporu. Brak staranności w sformułowaniu postanowień dotyczących zastrzeżenia kary umownej może mieć decydujący wpływ na etapie dochodzenia roszczenia zapłaty kary umownej lub obrony przed takim roszczeniem. ?
