Kiedy składki na ubezpieczenie w KRUS a kiedy w ZUS

Możliwość opłacania składek w KRUS przez osobę, która prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, jest wyjątkiem od reguły. Z zasady bowiem ubezpieczenia w ZUS mają pierwszeństwo przed rolniczymi. Dlatego gospodarz, który podejmuje pracę na etacie czy umowę-zlecenie, zostaje wyłączony z kręgu tych, dla których ubezpieczenia są obowiązkowe z racji pracy na roli. W czasie trwania tych umów składki za te osoby muszą być opłacane w ZUS.

Spośród osób, które jednocześnie parają się orką i prowadzą pozarolniczą działalność, możliwość kontynuowania ubezpieczeń w KRUS mają nieliczni. Takie prawo przysługuje wieloletnim rolnikom, czyli osobom, które opłacają składki rolnicze – i to obowiązkowo – przez co najmniej trzy lata. A obowiązkowe są one tylko w sytuacji, gdy gospodarstwo rolne ma nie mniej niż hektar przeliczeniowy użytków rolnych bądź działalność została zakwalifikowana jako dział specjalny produkcji rolnej.

Te trzy lata ubezpieczenia w KRUS muszą poprzedzać rozpoczęcie działalności gospodarczej. Jeśli kolejność jest odwrotna – najpierw działalność, potem praca na roli, nie ma co marzyć o tym, by płacić składki w KRUS. Prawa wyboru nie mają też osoby uprawnione do emerytury lub renty bądź do innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Coroczne obowiązki

Warunki, na jakich przedsiębiorca może kontynuować ubezpieczenie rolników, wskazuje art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. DzU z 2008 r. nr 50, poz. 291 ze zm.).

Żeby pozostać w ubezpieczeniu rolników po rozpoczęciu działalności gospodarczej, taki zamiar rolnik musi zakomunikować KRUS. Ma na to 14 dni od podjęcia biznesu lub rozpoczęcia współpracy przy jego prowadzeniu (zasady te dotyczą bowiem również osób współpracujących przy prowadzeniu działalności).

Taka deklaracja działa najwyżej rok, tj. do końca maja przypadającego po rozpoczęciu działalności. Przed upływem tego terminu trzeba “przedłużyć” swoje uprawnienia do opłacania przez kolejny rok składek na ubezpieczenia rolników. W tym celu należy udokumentować zaświadczeniem urzędu skarbowego, że należny podatek dochodowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok nie przekroczył obowiązującego limitu.

Magiczna granica

W 2012 r. trzeba się więc wylegitymować z wysokości należnego podatku dochodowego z działalności za 2011 r. Limit podatku za ubiegły rok wynosi 2929 zł. Określił go minister rolnictwa i rozwoju wsi w obwieszczeniu z 30 marca 2011 r. (MP nr 28, poz. 309).

Możliwe są co najmniej trzy scenariusze:

- podatek będzie „w normie”, a rolnik przedłoży zaświadczenie w odpowiednim czasie,

- zaświadczenie zostanie dostarczone w terminie, ale wynikająca z niego wysokość podatku przekroczy limit,

- podatek w zaświadczeniu nie przekroczy granicznej wysokości, ale dokument zostanie przedłożony w KRUS po 31 maja br.

Tylko w pierwszym przypadku wszystko jest w porządku. Przedsiębiorca dalej może płacić składki na rolnicze ubezpieczenia.

W drugiej sytuacji nic się nie da zrobić. Zbyt wysoki podatek przekreśla możliwość kontynuowania ubezpieczeń w KRUS. W tym przypadku od 1 czerwca br. trzeba płacić składki do ZUS z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

Natomiast spóźnialscy, którzy po czasie przynieśli zaświadczenie wskazujące na podatek nie wyższy niż limit, mogą liczyć, że KRUS przywróci im termin na złożenie dokumentu, gdy wskażą na losowe przyczyny opoźnienia (np. pobyt w szpitalu).

Dlaczego warto zostać

Większość rolników wciąż płaci składki niższe od przedsiębiorców. I to mimo obciążenia ich dodatkową opłatą na rolnicze ubezpieczenie emerytalno-rentowe (ale dotyczy to tylko gospodarstw większych niż 50 ha przeliczeniowych) i nałożenia obowiązku finansowania składki zdrowotnej na tych, którzy mają gospodarstwo nie mniejsze niż 6 ha przeliczeniowych.

Przedsiębiorca, który skorzysta z możliwości pozostania w KRUS, musi płacić podstawową składkę emerytalno-rentową w podwójnej wysokości. Ale to też nie zmienia faktu, że  ubezpieczenia w ZUS są droższe. Różnicę obrazuje tabelka, w której pokazany jest miesięczny koszt składek na ZUS i KRUS (składki na rolnicze ubezpieczenie płaci się jednak kwartalnie).

Po otwarciu działalności przedsiębiorca może się co prawda pokusić o możliwość płacenia składek społecznych do ZUS na preferencyjnych zasadach, tj. od  podstawy wymiaru nie niższej niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia (w 2012 r. – 450 zł). Należy jednak pamiętać, że taki przywilej trwa 24 miesiące. Potem koszt składek znacznie się podnosi, bo ich minimalną podstawą jest równowartość 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia prognozowanego na dany rok (w 2012 r.

– 2115,60 zł). Taka decyzja wyłącza natomiast możliwość przeniesienia się z ubezpieczeniami do KRUS. Warto się więc zastanowić, czy dwuletni upust w ZUS rekompensuje wyższe opłaty przez pozostałe lata prowadzenia działalności.

Przy standardowych opłatach, różnica w składkach na ZUS i KRUS wynosi miesięcznie ok. 670 zł. Osoba uprawniona do opłacania składek w ZUS na preferencyjnych zasadach (tj. od podstawy równej 30 proc. minimalnej płacy) zaoszczędzi miesięcznie ok. 180 zł.

Dla osób, które mają gospodarstwo rolne większe niż 100 ha przeliczeniowych ta proporcja się zmienia. Dla uprawnionego do opłacania składek w ZUS na preferencyjnych zasadach KRUS okaże się droższy, gdy powierzchnia gospodarstwa przekracza 150 ha przeliczeniowych. Porównując natomiast składki na ZUS od „normalnej” najniższej podstawy wymiaru, tj. 60 proc. przeciętnej płacy, nawet rolnik posiadający gospodarstwo rolne o powierzchni większej niż 300 ha przeliczeniowych będzie mniej płacić na KRUS.

Możliwość opłacania składek na ZUS na preferencyjnych zasadach nie dotyczy osób współpracujących przy prowadzeniu działalności. Zatem w ich przypadku ubezpieczenia w KRUS będą tańsze niezależnie od obszaru gospodarstwa.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego

- „Zdarzenie losowe” w rozumieniu art. 5a ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oznacza spowodowane zarówno działaniem sił przyrody, jak i działaniem innego człowieka zdarzenie nieprzewidywalne, niemożliwe do uniknięcia i niezależne od woli osoby wywodzącej z niego skutki prawne (wyrok SN z 10 czerwca 2010 r., I UK 49/2010)

- Wspólne z małżonkiem rozliczanie podatku dochodowego nie zwalnia rolnika prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą i zamierzającego nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników z wynikającego z art. 5a ust. 3 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (...) obowiązku udokumentowania kwoty należnego podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok podatkowy (wyrok SN z 4 listopada 2008 r., I UK 114/2008)

- Samo opłacanie składek w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie było równoznaczne z oświadczeniem o wyborze systemu ubezpieczenia w rozumieniu art. 2 ustawy z 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (wyrok z 22 lutego 2008 r., I UK 255/2007)

Wystarczy wizyta w organie ewidencyjnym

Oświadczenie o zamiarze kontynuowania ubezpieczeń w KRUS można złożyć na wniosku o wpis do centralnej ewidencji i informacji o działalności gospodarczej CEIDG-1.

Złożenie wniosku w tej formie do organu ewidencyjnego traktowane jest jak dotrzymanie terminu złożenia oświadczenia w KRUS.

Tylko działalność gospodarcza

Przy ubezpieczeniach w KRUS nie może pozostać każdy przedsiębiorca. Taki przywilej przysługuje tylko osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą.

Za taki biznes należy uznać działalność gospodarczą prowadzoną na terytorium Polski przez osobę fizyczną na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, z wyłączeniem:

1) wspólników spółek prawa handlowego,