Po sprawiedliwość do szeryfa

Sędzia, adwokat, radca prawny, notariusz, komornik – do wyboru, do koloru. Tak u nas w skrócie wygląda przegląd zawodów prawniczych. A jak jest w innych krajach Unii Europejskiej?

W Szkocji funkcje sędziowskie pełnią wyłącznie doświadczeni prawnicy oraz adwokaci. Jest wiele rodzajów stanowisk sędziowskich, a wśród nich... szeryf. Urzęduje w sądzie szeryfa (Sheriff Court), który jest pierwszą instancją dla większości spraw. Sheriff Principals to szeryfowie – prezesi szkockich okręgów sądowych. Szeryfów stałych wspomagają szeryfowie niepełnoetatowi.

Gdzie ze skargą na prawnika

W Anglii niezadowolony z usług swojego prawnika może się poskarżyć w urzędzie ds. skarg prawnych (Office for Legal Complaints), który rozpatruje zażalenia na osoby wykonujące zawody prawnicze. Jest także rzecznik praw obywatelskich ds. służb prawnych (Legal Ombudsman). Ten bezpłatnie rozstrzyga skargi obywateli, małych przedsiębiorców i organizacji charytatywnych na prawników i kancelarie. Jeżeli rzecznik uzna, że prawnik faktycznie wykonał usługę niezadowalająco, może go zobowiązać do przeprosin, zwrotu dokumentów, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez wykonanie dodatkowej pracy, zwrotu kosztów, a nawet do wypłaty odszkodowania.

Dwa w jednym

Niewielkie państwa to niewielu prawników, ale pracy jest dużo, więc trzeba sobie jakoś radzić. Dlatego np. na Cyprze adwokaci wykonują jednocześnie zadania notariuszy. Ciekawe są cypryjskie pomysły  na działanie prokuratury. Funkcję prokuratorów pełnią funkcjonariusze policji posiadający tytuły naukowe w zakresie nauk prawnych oraz kwalifikacje do wykonywania zawodu adwokata.

Za swoje działania jako prokuratorzy odpowiadają przed prokuratorem generalnym, który może także zlecić zajęcie się konkretną sprawą wybitnym adwokatom. W policyjnych wydziałach śledczych są zatrudnieni adwokaci, którzy w sprawach karnych działają przed sądami rejonowymi jako oskarżyciele publiczni. Ponadto na Cyprze każdy, kto świadczy usługi prawne, jest nazywany adwokatem, bez względu na to, w którym kraju uzyskał wykształcenie prawnicze.

Z kolei w Luksemburgu liczbę notariuszy odgórnie reguluje rozporządzenie wielkiego księcia. Obecnie może ich być 35. Aby zostać sędzią lub prokuratorem, trzeba nie tylko posiadać obywatelstwo Luksemburga, ale także być poliglotą. Wymagana jest znajomość wszystkich trzech języków urzędowych: francuskiego, niemieckiego i luksemburskiego.

Przed niektórymi sądami, takimi jak Trybunał Konstytucyjny czy Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości, mogą występować tylko adwokaci wyższego szczebla. Na Malcie oprócz  zwykłych są notariusze zatrudniani na wyłączność przez rząd. Ci mają zakaz świadczenia usług dla społeczeństwa. Prezydent Malty przyznaje uprawnienia do wykonywania zawodu reprezentanta prawnego. Aby nim zostać, trzeba ukończyć specjalny kurs z podstaw prawa cywilnego, handlowego i karnego oraz praktyki w maltańskim sądzie. Główne zadanie reprezentantów prawnych to pomoc adwokatom.

Nietypowe zawody

Na Węgrzech w procesie sądowym mogą uczestniczyć ławnicy, a wśród nich... ławnicy wojskowi. Wyróżniają się tym, że muszą zawodowo służyć w węgierskich siłach zbrojnych lub organach ścigania. Francuscy woźni sądowi z woźnymi znanymi ze szkół mają niewiele wspólnego. Poza dostarczaniem dokumentów i wykonywaniem orzeczeń mogą na zlecenie sądu sporządzać protokoły, a dodatkowo – wykonywać obowiązki administratora nieruchomości i agenta ubezpieczeniowego.

Mało popularny jest zawód radcy prawnego. Prawnicy w Polsce noszący togę z niebieskim żabotem, obecni są np. na Węgrzech, gdzie reprezentują zatrudniające ich instytucje. Radców nie uświadczysz u naszych sąsiadów: na Litwie, Słowacji, w Czechach, Niemczech. Nieznani są w Estonii, Hiszpanii, Portugalii, Rumunii czy w Szwecji. Od ponad 20 lat radców prawnych nie ma także we Francji, bo tam połączyli się z adwokatami.

Arkadiusz Bereza, dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie oraz szef Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji przy Krajowej Radzie Radców Prawnych, wskazuje, że rzeczywiście zawód radcy prawnego nie jest rozpowszechniony w Europie.

– A i w krajach, w których są, radcowie nie mają takich uprawnień jak w Polsce. U nas po prostu ta profesja nadzwyczaj się rozwinęła i ma silne podstawy ustawowe – mówi.

Na Węgrzech wynagrodzenie radców prawnych podlega przepisom dotyczącym zatrudnienia. W Austrii prawnicy ustalają wysokość wynagrodzenia ze swoimi klientami, ale są ogólne wytyczne pozwalające na wyznaczenie jego poziomu. Specjalna komisja izby adwokackiej ds. opłat kontroluje, czy honoraria dla prawników przyznawane  są w rozsądnej wysokości.

Węgierscy komornicy dzielą się na niezależnych komorników sądowych (önálló bírósági végrehajtó) i komorników sądów okręgowych (megyei bírósági végrehajtó). Ci pierwsi są powoływani przez ministra sprawiedliwości, ale za wykonaną pracę płacą im klienci. Ci drudzy są zatrudnieni przez państwo, na którego rzecz prowadzą egzekucje.

Podobny podział na komorników państwowych i prywatnych istnieje w Bułgarii i na Cyprze. Z kolei w Finlandii czynności egzekucyjne poza komornikami rejonowymi wykonują  także wiejscy komisarze policji.

W Katalonii adwokata z urzędu podsądny może dostać już po kwadransie

Do niedawna w Hiszpanii życie studentów prawa było prostsze. Wpis na listę adwokatów czekał na nich bezpośrednio po ukończeniu studiów, a po jego uzyskaniu mogli świadczyć usługi prawne bez ograniczeń. Przyjął się zwyczaj, że zamiast aplikacji absolwenci odbywali pod okiem swojego patrona dwuletnią praktykę, tzw. pasantía.

System ten dobrze funkcjonował do czasu, gdy gwałtownie wzrosła liczba studentów prawa i mecenasi nie byli w stanie zapewnić wszystkim szkolenia. Możliwość zostania adwokatem bez odbycia aplikacji była na tyle kusząca, że w kraju korridy pojawiło się wielu absolwentów prawa z innych krajów Unii Europejskiej, zainteresowanych tą opcją. Sielanka skończyła się w ubiegłym roku, gdy weszła w życie nowa ustawa o dostępie do zawodu adwokata.