Karol Nawrocki zablokował nominacje 46 sędziów. Czy prezydent mógł to zrobić?

Choć o odmowie 46 nominacji sędziowskich prezydent poinformował w środę, spór dotyczący tej kwestii nie rozgorzał kilkadziesiąt godzin temu – toczył się już za czasów prezydentury Lecha Kaczyńskiego i Andrzeja Dudy, i nic nie zapowiada, że zakończy się za czasów Karola Nawrockiego. Oś tego sporu sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy prezydent jedynie „dopełnia formalności”, akceptując decyzję Krajowej Rady Sądownictwa, która kandydatowi na sędziego dała glejt i pozytywnie oceniła go w prowadzonym przez siebie postępowaniu; czy też może skutecznie zablokować jego awans. Jako że odpowiedzi na to pytanie próżno szukać w lakonicznych dość zapisach konstytucji (ta mówi bowiem jedynie, że sędziów powołuje prezydent – na wniosek KRS i na czas nieoznaczony), zdaniem ekspertów szanse na przecięcie węzła gordyjskiego są nikłe.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Prezydent Karol Nawrocki odmawia nominacji 46 sędziów

W środę prezydent Karol Nawrocki oświadczył, iż odmawia nominacji 46 sędziów. Zapowiedział jednoc...

Prezydent Karol Nawrocki zablokował nominacje sędziów. Jakie miał powody?

Dziś również trudno się tego spodziewać, zwłaszcza że sama legalność KRS – będącej kluczowym elementem w całej układance – podważana jest przez polskie sądy i europejskie trybunały. Kancelaria Prezydenta – i on sam – stoi bowiem na stanowisku, że to właśnie prezydent ma władztwo w kwestii decydowania o ostateczności nominacji. Obecny minister sprawiedliwości Waldemar Żurek i liczni eksperci prawni są zaś pewni, że głowa państwa nie może arbitralnie i bez uzasadnienia odrzucić osoby, która przebrnęła już przez procedurę przed KRS. Obecną sytuację komplikuje jednak fakt, że Radę w jej obecnym kształcie szef resortu sprawiedliwości określa przedrostkiem „neo” (podobnie jak opiniowanych przez nią sędziów), przypominając, że została ona wykluczona z Europejskiej Sieci Krajowych Rad Sądownictwa.

Prezydent Nawrocki nie przyznał wprost, jakie powody stoją za jego decyzją. Trudno zakładać, że są to nagłe wątpliwości wokół legalności KRS, choć temu przyklasnąłby minister Żurek, co sam otwarcie przyznał. Szef resortu podkreślił jednak, że jeśli decydujące są „inne, pozakonstytucyjne przesłanki”, którymi prezydent chce zagarnąć dla siebie całą sferę decyzyjności – a tak odczytuje on sygnały płynące z kancelarii prezydenckiej – to mówimy już o łamaniu konstytucji.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

„Mogę tylko przyklasnąć”. Minister Żurek o decyzji prezydenta Nawrockiego

- Jeżeli te osoby przeszły przez neoKRS, a prezydent odmówił im dlatego, że była wadliwie ukształ...

Czy prezydent musi tłumaczyć się z decyzji o blokadzie nominacji dla sędziów? Eksperci komentują 

Wśród ekspertów słychać jednak głosy, że prezydent wcale nie ma obowiązku uzasadniać swojej decyzji. On sam – powołując się na swoją prerogatywę – oświadczył jedynie, że na awans nie mają co liczyć sędziowie słuchający „złych podszeptów” ministra Żurka, zachęcającego rzekomo do „kwestionowania porządku konstytucyjno-prawnego” państwa. Powołał się przy tym na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w 2012 r., kiedy to wskazano, że prezydent ma prawo nominacji odmówić. Przestrzegł również, że przez najbliższe pięć lat żaden sędzia, który „kwestionuje konstytucyjne uprawnienia prezydenta, polską konstytucję i polski system prawny, nie może liczyć na nominację sędziowską i awans”. Nie trzeba być ekspertem, żeby domyślić się, iż pod tymi hasłami kryje się zapewne przestroga przed krytyką reform sądowych, przeforsowanych za czasów Zjednoczonej Prawicy przez ówczesnego ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę.

Do oświadczenia prezydenta swoje trzy grosze dorzucił też szef jego kancelarii Zbigniew Bogucki, który tłumaczył, że przy weryfikacji sędziów wzięto pod uwagę „różnego rodzaju działania o charakterze quasi-politycznym bądź wprost politycznym” oraz fakt rzekomego kwestionowania ustroju państwa, ustaw, statutu innych sędziów i izb Sądu Najwyższego. Zbigniew Bogucki poinformował, że nominacje wpływały już za czasów kadencji Andrzeja Dudy, który je analizował, ale nie podpisywał; obecny zaś prezydent „postanowił zakończyć tę sprawę”.

Eksperci komentują decyzję prezydenta. Andrzej Duda uważa, że nominowanie sędziów to prerogatywa głowy państwa 

Lakoniczne stwierdzenia zdają się znajdować potwierdzenie w ustaleniach Onetu, który opublikował i przeanalizował listę nazwisk 46 odrzuconych. Z ustaleń portalu wynika, że są to głównie sędziowie młodzi, czekający na awans z „rejonów” do „okręgów”. Według Onetu prezydent uderzył tym samym w osoby, które podpisywały listy w sprawie sytuacji dotyczącej sądownictwa, m.in. ten, w którym w 2021 r. wzywano partię Jarosława Kaczyńskiego do respektowania orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. TSUE bił wówczas na alarm w sprawie trwających reform (czy też – zdaniem wielu – „deform”) w sądownictwie.

Do słownych potyczek w sprawie decyzji Karola Nawrockiego przystąpili eksperci, niejednokrotnie najwyższej rangi, tacy jak prof. Andrzej Zoll. Były prezes TK, w rozmowie z Interią ocenił, że „to, co robi prezydent jest absolutnie poza prawem” i że „nie może podjąć takiej decyzji, bo nie ma takich kompetencji”. Zdaniem profesora Karol Nawrocki błędnie bowiem przyjął, że ma kompetencje w podejmowaniu administracyjnej decyzji, zaś prerogatywa prezydenta ma „charakter pewnej uroczystości”. Według Zolla to, co leży w gestii prezydenta, to „formalna sprawa”, w której chodzi o podkreślenie charakteru otrzymanej nominacji. Głowa państwa może co prawda zwrócić się do KRS o ponowne rozważenie wniosku o powołanie sędziego, ale decyzji o tym, że sędziego tego nie powołuje, podjąć już nie może. Według prof. Zolla na naszych oczach dochodzi do łamania konstytucji.

Z profesorem polemizował z kolei Andrzej Duda, który we wpisie na platformie X powtórzył to, co sam wielokrotnie powtarzał podczas swojej prezydentury, kiedy konflikt wokół wymiaru sprawiedliwości zaczął się zaostrzać. Jego zdaniem nominowanie sędziów to prerogatywa prezydenta; nie zgadza się on też z twierdzeniem, jakoby była to jedynie decyzja administracyjna, bo w jego ocenie to „akt władczy Prezydenta RP”.

Wśród ekspertów również pojawiają się głosy, że skoro – przynajmniej w teorii – prezydent to „strażnik konstytucji”, nie może mieć wątpliwości w kwestii tego, kogo nominuje. A zatem ma on prawo do „aktu władczego”, który leży w zakresie jego samodzielnych kompetencji; decyzja ta nie podlega sądowej kontroli.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Nominacje tych sędziów zablokował prezydent Karol Nawrocki. Ujawniono listę

Na liście 46 sędziów, którym prezydent Karol Nawrocki odmówił nominacji, zdecydowaną większość st...

Duda i Kaczyński też blokowali sędziowskie nominacje. Co orzekły sądy? 

„Tradycja” odmawiania nominacji sięga już jednak czasów prezydentury Lecha Kaczyńskiego. Wtedy też ważyły się losy sędziów rejonowych oczekujących na awans do „okręgów” i asesorów, którzy z kolei chcieli dostać się do „rejonów”. Wcześniej przeszli oni procedurę nominacji w KRS. Konflikt między głową państwa a Radą również wtedy rozbijał się o brak porozumienia w kwestii tego, czy prezydent ma prawo blokować nominacje. Ostatecznie sprawą zajął się TK, ale w 2008 r. postanowił, że nie rozstrzygnie tego sporu, bo zgodnie z konstytucją nie może ocenić zachowań prezydenta, podejmowanych w ramach wykonywania przysługujących mu kompetencji.

Również prezydent Duda, który w 2016 r. odmówił powołań na urząd sędziego, stał na stanowisku, że nie może zmusić go do tego ani konstytucja, ani żadna ustawa. Taki tok rozumowania już wtedy krytykował Waldemar Żurek, ówczesny rzecznik KRS (która w tamtym kształcie nie budziła jeszcze zastrzeżeń sądów i trybunałów). Oceniał wówczas, że scedowanie ciężaru powoływania sędziów wyłącznie na prezydenta byłoby działaniem pozakonstytucyjnym.

Sprawę skierowano do sądu administracyjnego, ale trudno mówić o satysfakcjonującym sędziów rozstrzygnięciu. Pod koniec 2017 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił bowiem skargi czterech osób, którym ówczesny prezydent odmówił powołania. Z kolei w sprawie ośmiu kolejnych osób orzeknie Europejski Trybunał Praw Człowieka.