Jak wynika z „Kierunkowych założeń nowej Ordynacji podatkowej", wprowadza się je w celu wsparcia podatnika w realizowaniu obowiązków z prawa podatkowego, zapobiegania powstawaniu sporów podatkowych i stworzenia warunków ich lepszego stosowania.
Nowa ordynacja wśród niewładczych metod rozwiązywania sporów wymienia mediację czy umowę podatkową.
Mediacja podatkowa ma być mechanizmem procesowym ułatwiającym komunikację między organem podatkowym a podatnikiem, z udziałem osoby trzeciej – mediatora. Mediacja podatkowa zostanie uregulowana w sposób uwzględniający doświadczenia polskie i zagraniczne. Procedura ta będzie stanowić postępowanie szczególne, wszczynane na wniosek jednej ze stron sporu (podatnika lub organu podatkowego), za zgodą drugiej strony, na dowolnym etapie postępowania. Strony będą dokonywać swobodnego, wspólnego wyboru mediatora z listy prowadzonej przez ministra finansów. Wynik mediacji będzie dokumentowany w protokole zawierającym m.in. informację o treści porozumienia lub jego braku. Koszty mediacji będą stanowić koszty postępowania ponoszone przez państwo lub gminę. Przepis w projektowanym brzmieniu wprowadza dobrowolność mediacji dla organu podatkowego i strony. Należałoby jednak postulować związanie organu podatkowego wnioskiem strony o przeprowadzenie mediacji. W pozostałych przypadkach przeprowadzenie mediacji będzie sprowadzało się do uznaniowej decyzji organu podatkowego, co może przekreślić praktyczne zastosowanie tej instytucji.
Kolejnym novum projektu jest instytucja umowy podatkowej. Projektowany przepis przewiduje możliwość zawarcia umowy podatkowej w zasadzie w każdej sprawie podatkowej, pozostawiając decyzję w tym obszarze stronie (umowa zawierana jest bowiem na jej wniosek lub za jej zgodą). To rozsądne rozwiązanie, pozwalające stronie na zwiększenie aktywności w toku postępowania. Umowa podatkowa będzie podpisywana pomiędzy podatnikiem a organem podatkowym oraz pozwoli na konsensualne, tj. na zasadzie porozumienia załatwienia spraw. Strony umowy będą mogły w niej przyjmować wzajemne ustalenia. Wszelkie formułowanie ustępstw oczywiście będzie musiało się odbywać w granicach prawa. Jedynie negatywnie należy ocenić to, że umowa podatkowa nie będzie mogła dotyczyć wysokości podatku, zwłaszcza że trwające latami spory z organem podatkowym najczęściej dotyczą wysokości zobowiązania podatkowego.
Wprowadzenie do nowej Ordynacji podatkowej takich instytucji jak mediacja czy umowa podatkowa należy ocenić zdecydowanie pozytywnie. Powinny one sprzyjać współdziałaniu między organami podatkowymi a podatnikami i, miejmy nadzieję, pozwolą na ustanowieniu między nimi relacji opartej na wzajemnym zaufaniu.
