Radcowie prawni: nie likwidacja, nie fuzja, lecz nowy zawód

Andrzej Kalwas twierdzi („[link=http://www.rp.pl/artykul/55761,357688_Po_co_likwidowac_zawod_radcy_prawnego.html]Po co likwidować zawód radcy prawnego]Po co likwidować zawód radcy prawnego[/link]”, „Rz” z 3 września), że status ustrojowy radców prawnych jest właściwy, a prowadzone w Ministerstwie Sprawiedliwości prace nad założeniami do projektu ustawy kreującego nowy zawód są „polityczną grą” i „walką z zawodami prawniczymi”. Jest to nieporozumienie.

[srodtytul]Co trzeba wziąć pod uwagę[/srodtytul]

Należy bowiem wziąć pod uwagę, że w ostatnich latach zasadniczo zmieniły się realia wykonywania zawodów prawniczych. Usługa radcy prawnego i adwokata stała się również usługą rynkową, a prawnicy są przedsiębiorcami (poza stosunkiem pracy) działającymi w warunkach wolnej konkurencji, również z prawnikami zagranicznymi w Polsce i w ich państwach macierzystych. Znajdą więc wobec nich zastosowanie także wszelkie przepisy regulujące rynek. To po pierwsze.

Po drugie w ostatnich dwóch latach Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło systemowe działania w celu uregulowania bądź uporządkowania wszystkich spraw wiążących się z wymiarem sprawiedliwości i pomocą prawną (zmiany organizacyjne i ustrojowe w sądach i prokuraturze, ustalenie statusu doradców prawnych wraz z określeniem kręgu pełnomocników procesowych, pomoc prawna dla ubogich, egzaminy konkursowe na aplikacje prawnicze oraz szkolenie aplikantów sądowych i prokuratorskich, czas, okres i model aplikacji oraz egzaminu zawodowego radcowskiego i adwokackiego). Zmiany w tym zakresie są nieuniknione (patrz: wyroki Trybunału Konstytucyjnego z 2006 r.).

Po trzecie od dłuższego czasu najpierw określone grupy społeczne i media, a potem również osobistości prawnicze i politycy negatywnie oceniali nie tylko dostęp do zawodów, ale i sposób realizowania przez prawnicze samorządy zawodów zaufania publicznego konstytucyjnej pieczy nad „należytym wykonywaniem zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony” (wniosek rzecznika praw obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego dotyczy faktycznie likwidacji tych samorządów. Powinien to być dla nas głośny sygnał ostrzegawczy).

Te krytyczne oceny doprowadziły w latach 2005 – 2007 do niekorzystnych dla nas i częściowo nieuzasadnionych zmian w przepisach dyscyplinujących pełnomocników procesowych i spowodowały nadmierne poszerzenie nadzoru ministra sprawiedliwości nad samorządami. A przypomnieć też trzeba niezrealizowane (oby na zawsze) projekty likwidujące samorządowego rzecznika i samorządowe sądy dyscyplinarne, znoszące swobodę kontraktowania wynagrodzenia za czynności zawodowe i wprowadzające dodatkowy nadzór skarbowy nad dochodami prawników, a także dające większe od radcowskich uprawnienia zawodowe osobom z licencją prawniczą. Podnoszono również, nie bez racji, nieefektywność i przewlekłość postępowań dyscyplinarnych, brak jawności i kontroli sądowej nad wszystkimi orzeczeniami, niewystarczającą jakość szkolenia do zawodu i doskonalenia zawodowego, słabość nadzoru wewnętrznego nad uchwałami samorządu.

[wyimek]Nie ma i nie może być zgody radców na wyeliminowanie z nowo kreowanego zawodu wykonywania go w formie stosunku pracy[/wyimek]

W te głosy należało i należy się wsłuchać, także samokrytycznie, i podjąć działania – również strukturalne – by zapobiec płynącym z nich zagrożeniom. Trzeba też pamiętać, że to ustawodawca zwykły decyduje (choć nie bez ograniczeń) o istnieniu i kształcie samorządu zawodu zaufania publicznego. Możemy więc twierdzić, że „nic o nas bez nas”, ale to nie oznacza, że zawsze musi być tak, jak my uważamy.

[srodtytul]Co zmienić, czego nie zmieniać[/srodtytul]

Andrzej Kalwas uważa, że istnienie prawie identycznych dwóch zawodów „znajduje uzasadnienie w naszej rzeczywistości gospodarczej i strukturze organizacyjnej państwa”. Czyżby nasza „rzeczywistość” różniła się od istniejącej w prawie wszystkich państwach unijnych? (istnieje tam jeden zawód z wyjątkiem Rumunii i całkiem odrębnego uregulowania w Wielkiej Brytanii). Jeśli by tak było, to samorząd radców prawnych, z kluczowym przez ostatnie lata udziałem Andrzeja Kalwasa, nie powinien był wywalczyć w 1997 r. i w latach następnych prawie identycznego z adwokatami uregulowania ustawowego, a także udziału w CCBE.

Dlatego że nasz zawód sprawdził się w nowych warunkach ustrojowych, możemy odpowiedzialnie rozważać, co trzeba zmienić, by uniknąć zagrożeń dla niezależności zawodu i jego samorządności.