Kogo i w jakich przypadkach można wydziedziczyć? Ten zapis jest kluczowy

Wydziedziczenie jest instytucją prawa spadkowego, w wyniku której spadkobierca zostaje pozbawiony korzyści wynikających z dziedziczenia, w tym prawa do zachowku. Kodeks cywilny wymaga jednak konkretnych zapisów w testamencie.

Publikacja: 05.11.2024 06:15

Informacja o wydziedziczeniu musi znaleźć się w testamencie

Informacja o wydziedziczeniu musi znaleźć się w testamencie

Foto: Adobe Stock

Spadkodawca ma prawo powołać do dziedziczenia dowolną osobę, a także wskazać w treści testamentu, że nie chce, aby konkretny członek rodziny dziedziczył po nim majątek. Takie rozwiązania nie pozbawiają jednak spadkobiercy prawa do zachowku, czyli do określonych korzyści majątkowych ze spadku, mimo nieuwzględnienia w testamencie. Sposobem na całkowite odsunięcie danej osoby od majątku jest instytucja wydziedziczenia.

Na czym polega wydziedziczenie?

Prof. Mariusz Załucki w wypowiedzi dla Prawo.pl wskazuje na istnienie w prawie spadkowym dwóch instytucji - wydziedziczenia i niegodności dziedziczenia. Służą one zachowaniu najwyższej wartości prawa spadkowego, czyli woli spadkodawcy. Choć wzajemnie się uzupełniają, są między nimi różnice. Wydziedziczenie jest wynikiem woli spadkodawcy, który decyzję o pozbawieniu danej osoby prawa do zachowku podejmuje jeszcze za życia i zapisuje ją w testamencie. Niegodność dziedziczenia działa z kolei dopiero po śmierci spadkodawcy, gdy nie może on już dokonać żadnych zmian w testamencie.

Przepisanie całości majątku na jedną osobę nie oznacza, że pozostali członkowie rodziny zostali wydziedziczeni. W takiej sytuacji należy się im bowiem zachowek od osoby, która otrzymała spadek. Wydziedziczenie powoduje z kolei, że krewny nie może domagać się rekompensaty. Oznacza to, że nie tylko przestaje być spadkobiercą, ale również zostaje pozbawiony przysługującego mu prawa do zachowku. Wydziedziczyć można zarówno zstępnych, jak i małżonka oraz rodziców.

Czytaj więcej

Jak spisać testament, aby był ważny? Ile kosztuje testament notarialny?

Kiedy można wydziedziczyć członka rodziny?

Ze względu na to, że wydziedziczenie ma bardzo poważne skutki, musi opierać się na przewidzianych przez przepisy prawa spadkowego przesłankach. Spadkodawca nie może zatem podjąć takiej decyzji wedle własnego uznania. Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego „spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

  • wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
  • dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
  • uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

Zachowania te musiały być podejmowane wbrew wyraźnej woli spadkodawcy, której spadkobierca był świadomy, a także uporczywe, długotrwałe, zawinione, celowe i przemyślane. Do wydziedziczenia kwalifikują się też zachowania naganne, których nie da się zaakceptować oraz takie, które naruszają przyjęte normy moralne i społeczne. Adwokat Piotr Ruszkiewicz w wypowiedzi dla Prawo.pl wymienił kilka przykładów takich zachowań. To m.in. niemoralne prowadzenie się, pijaństwo, znęcanie się nad bliskimi czy prowadzenie nieuczciwej działalności. W praktyce najczęściej stosowana jest trzecia przesłanka, która dotyczy niespełnienia obowiązku wzajemnej troski. Przykładem może być uporczywy i długotrwały brak opieki, brak pomocy w chorobie lub wyrzucenie spadkodawcy z domu. 

Czytaj więcej

Zachowek dla pominiętych w testamencie. Ile wynosi i jak go podwyższyć?

Jak skutecznie wydziedziczyć członka rodziny?

Aby wydziedziczenie miało skutek prawny, musi nastąpić w testamencie (nie ma znaczenia, czy jest to testament pisemny, ustny, czy w formie aktu notarialnego). Spadkodawca musi dokładnie wskazać osobę, która ma zostać wydziedziczona i zgodnie z art. 1009 Kodeksu cywilnego wskazać w treści testamentu przyczynę wydziedziczenia. Może również w kilku zdaniach uzasadnić swoją decyzję. Poza tym warto wspomnieć o tym, że spadkodawca nie przebaczył danej osobie. Jest to bardzo istotne, bowiem akt przebaczenia jest podstawą, dla której wydziedziczenie będzie bezskuteczne (art. 1010 Kodeksu cywilnego). Wydziedziczenie nie przechodzi na potomków osoby wydziedziczonej, co oznacza, że przysługuje im prawo do zachowku.

Czy można podważyć wydziedziczenie?

Krewny, który nie zgadza się z wydziedziczeniem, ma prawo podważyć jego skuteczność. Pierwszym sposobem jest zakwestionowanie samego testamentu. Przykładowo, jeśli brakuje w nim przyczyn wydziedziczenia lub są one zbyt ogólne, wydziedziczenie może zostać uznane za nieważne. Drugi sposób polega na podważeniu formalnych przesłanek wydziedziczenia. Piotr Ruszkiewicz wskazuje, że najczęściej kwestionowane są właśnie same przyczyny pozbawienia prawa do zachowku.

W trakcie postępowania dowodowego w sprawie dotyczącej podważenia wydziedziczenia, analizowane są przesłanki, na których opiera się wydziedziczenie. Te przesłanki odnosi się następnie do zachowania wydziedziczonego spadkobiercy. Ten etap postępowania jest bardzo trudny, bowiem wydziedziczona osoba musi udowodnić, że nie dopuściła się czynów, o których wspomniał spadkodawca w testamencie. Ostateczną decyzję w tej sprawie podejmuje sąd.

Spadki i darowizny
Czy teściowie dziedziczą po zięciu lub synowej? I odwrotnie? W jednym przypadku
Sądy i trybunały
Ostatnia sprawa Przyłębskiej. Będzie sądzić ws. wniosku prezydenta
Praca, Emerytury i renty
Coraz dłuższe L4, w tym z powodów psychicznych. Znamy najnowsze dane
Prawo na świecie
Jest wyrok sądu ws. Romana Polańskiego i brytyjskiej aktorki
Materiał Promocyjny
Przewaga technologii sprawdza się na drodze
Praca, Emerytury i renty
Trzy zmiany w harmonogramie wypłat 800 plus w grudniu. Nowe terminy
Materiał Promocyjny
Transformacja w miastach wymaga współpracy samorządu z biznesem i nauką