Jakie prawa ma ojciec dziecka zrodzonego w wolnym związku

Dziecko, które urodzi się zamężnej kobiecie, jest od początku uznawane za dziecko jej męża, nawet jeśli jego biologicznym tatą jest zupełnie ktoś inny. Domniemanie ojcostwa męża matki można obalić tylko przed sądem, wnosząc powództwo o zaprzeczenie ojcostwa.

Ojcostwo partnera (konkubenta) matki w świetle prawa nie jest oczywiste i dziecko zrodzone w wolnym związku ma status dziecka pozamałżeńskiego, choćby rodzice mieszkali razem, a nawet wzięli ślub po narodzinach potomka. Taki stan trwa dopóty, dopóki partner nie uzna dziecka za swoje, a mama nie potwierdzi jego udziału w akcie poczęcia.

Dwa oświadczenia

Jeśli rodzice chcą, by w akcie urodzenia widniało imię i nazwisko biologicznego ojca, muszą pofatygować się do dowolnego urzędu stanu cywilnego i złożyć przed jego kierownikiem dwa oświadczenia: konkubent, że on jest ojcem dziecka, a matka – konkubina, że ojcem dziecka jest ten właśnie mężczyzna. Oświadczenia mogą być złożone jednocześnie, ale jeśli to niemożliwe, mama powinna złożyć swoje najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny. Jeśli nie dotrzyma tego terminu, oświadczenie partnera będzie bezskuteczne, a USC skieruje rodziców do sądu opiekuńczego.

Co zabrać do urzędu? Wystarczy dowód osobisty, ale jeśli pod ręką jest skrócony odpis własnego aktu urodzenia, to też warto go ze sobą wziąć.

Kierownik USC ma prawo odmówić przyjęcia oświadczeń, jeśli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka. Takie sytuacje mogą mieć miejsce wtedy, gdy oświadczenie chce złożyć osoba niepełnoletnia lub ubezwłasnowolniona albo gdy ojcostwo innego mężczyzny zostało już ustalone, ewentualnie sprawa o ustalenie ojcostwa właśnie toczy się przed sądem.

Z odmową przyjęcia oświadczenia trzeba się liczyć także wtedy, gdy zachodzi domniemanie ojcostwa byłego męża matki.

Przykład 1

Pani Agnieszka wyprowadziła się od męża pół roku przed rozwodem. Tuż przed uzyskaniem wyroku rozwodowego zaszła w ciążę z nowym partnerem, z którym nie wzięła ślubu. Gdy po narodzinach dziecka partnerzy zgłosili się do USC w celu uznania dziecka, kierownik urzędu odmówił, gdyż dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania małżeństwa i zachodzi domniemanie, że ojcem biologicznym jest były mąż.

Przykład 2

Dziecko pani Basi urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji między nią a jej mężem. Partner pani Basi mógł je uznać za swoje, gdyż w takiej sytuacji nie zachodzi domniemanie ojcostwa męża.

Przykład 3

Mąż pani Beaty zmarł 1 lutego 2012 r., a 20 listopada tego roku przyszło na świat dziecko pani Beaty z innym mężczyzną. Oboje twierdzili, że dziecko nosi jego geny, ale kierownik USC odmówił przyjęcia oświadczeń, gdyż wyliczył, że od śmierci męża pani Beaty do dnia narodzin minęło zaledwie 293 dni, a wtedy domniemywa się, że to mąż je spłodził.

W takich sytuacjach kierownik USC skieruje rodziców do sądu opiekuńczego, w którym będą oni mogli obalić domniemanie ojcostwa za pomocą dowodów.

Do sądu z pozwem o ustalenie ojcostwa powinna się także zgłosić kobieta, której partner nie chce dobrowolnie uznać się za ojca ich wspólnego dziecka. Pozew o ustalenie ojcostwa jest wolny od opłat.

Przed porodem

Kiedy tata powinien złożyć oświadczenie o uznaniu ojcostwa? Najlepiej jeszcze przed narodzinami. To ułatwi życie i jemu i przyszłej mamie. Oficjalny tata będzie mógł wyręczyć mamę noworodka przy załatwianiu urzędowych formalności jak choćby rejestracja dziecka w USC czy złożenie wniosku o becikowe. Niebagatelne znaczenie może mieć fakt, że tylko mężczyzna uznany za ojca ma prawo do informacji o stanie zdrowia dziecka oraz do decydowania o koniecznych zabiegach medycznych. Ojca biologicznego, który nie uznał dziecka za swoje, lekarze nie mogą o niczym informować.

Oświadczenie tata może złożyć także po narodzinach, przy sporządzaniu przez USC aktu urodzenia, co powinno nastąpić w ciągu 14 dni od narodzin dziecka. Jeśli ojciec uzna dziecko po sporządzeniu aktu urodzenia, do aktu tego wpisana zostanie wzmianka o uznaniu i zmianie nazwiska dziecka.

Uwaga! Nie można uznać ojcostwa, gdy dziecko stanie się pełnoletnie. Jeżeli zaś umrze, nie doczekawszy 18. urodzin, ojciec może je uznać za swoje w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o śmierci, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.

Za granicą do konsula

Zdarza się coraz częściej, że dzieci pozamałżeńskie przychodzą na świat poza granicami Polski. Jak wtedy dopełnić formalności uznania dziecka? Jeśli przynajmniej jedno z rodziców jest obywatelem RP, uznanie ojcostwa może nastąpić przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Lista konsulów znajduje się na stronach Ministerstwa Spraw Zagranicznych: http://www.msz.gov.pl/pl/informacje_konsularne/polskie_placowki

Szczególna jest sytuacja, gdy życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, grozi niebezpieczeństwo, np. wskutek wypadku, choroby. W takich okolicznościach oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy.

Czyje nazwisko

Uznany przez tatę malec może nosić jego nazwisko, ale nie musi. Rodzice wspólnie decydują, czy potomek będzie miał nazwisko tylko taty, tylko mamy czy może obojga – dwuczłonowe. Oświadczenia w tej sprawie rodzice składają jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. Jeżeli rodzice nie podejmą decyzji w sprawie nazwiska, dziecko będzie nosiło nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca.

Czasami o zdanie w sprawie zmiany nazwiska pytane będzie także samo dziecko. Stanie się tak wtedy, gdy do zmiany nazwiska wskutek uznania ojcostwa następuje po ukończeniu przez dziecko 13 lat.

Władza i pieniądze

Prawo do nazwiska ojca nie jest jednak najważniejszą konsekwencją uznania ojcostwa. Dużo większe znaczenie ma fakt, że wraz z uznaniem za ojca partner matki zaczyna dzielić z nią władzę rodzicielską i obowiązek alimentacyjny.

Władza rodzicielska to obowiązek i prawo rodzica do sprawowania opieki nad dzieckiem. Trwa od urodzenia się dziecka do osiągnięcia przez nie pełnoletniości, a obejmuje m.in. wykonywanie pieczy nad osobą i majątkiem oraz wychowanie dziecka. Wiąże się też z przedstawicielstwem ustawowym, czyli reprezentowaniem dziecka przy czynnościach prawnych oraz odpowiedzialnością za jego czyny.

Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Rodzice mają wychowywać dziecko i kierować nim, troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Dziecko zaś winne jest rodzicom posłuszeństwo, ale – uwaga – nie wolno stosować wobec niego kar cielesnych (art. 961 k.r.o.).

O istotnych sprawach dziecka, takich jak zgoda na leczenie, wybór szkoły, wychowanie, wyjazd za granicę, rodzice mają obowiązek decydować wspólnie. Nie ma przy tym znaczenia, czy nadal mieszkają razem, czy może już się rozstali i tylko jedno z nich na co dzień zajmuje się dzieckiem. W tym drugim przypadku powinni być w kontakcie i informować się nawzajem o wszystkich ważnych sprawach dziecka. Jeśli nie mogą dojść do porozumienia, spory rozstrzyga sąd opiekuńczy. Sąd może także, ze względu na dobro dziecka, określić sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, jeżeli rodzice nie żyją razem.

Przykład 4

Mąż pani Beaty wyjechał na stałe do Wielkiej Brytanii, gdzie znalazł stałą pracę.

Po roku postanowił sprowadzić panią Beatę i jej pięcioletnie dziecko z poprzedniego związku. Chłopca traktuje jak syna i łoży na jego utrzymanie, bo biologiczny ojciec uznał wprawdzie swoje ojcostwo, ale nie interesuje się dzieckiem.

Pani Beata wystąpiła z wnioskiem o wydanie paszportów dla siebie i syna, ale urzędnicy poinformowali ją, że nie rozpatrzą wniosku o paszport dla dziecka, dopóki ojciec chłopca nie stawi się w urzędzie, by wyrazić zgodę na wydanie paszportu albo sąd opiekuńczy nie wyda orzeczenia zastępujące taką zgodę.

Rodziców, niezależnie od tego czy są małżeństwem czy nie, w równym stopniu obciąża obowiązek dostarczania dziecku środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny). Trwa to do czasu, aż dziecko będzie w stanie utrzymać się samodzielnie.

Kobieta w wolnym związku sama nie ma prawa do alimentów od partnera, ale może domagać się ich w imieniu dziecka, które on sam uznał za swoje lub jego ojcostwo stwierdził sąd. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego rodzica (art. 135 § 1 k.r.o.).

Ojciec niebędący mężem matki ma obowiązek przynajmniej częściowo (w wymiarze odpowiadającym okolicznościom) pokryć wydatki i straty związane z ciążą i porodem, a także koszty trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Ten czas może być wydłużony z ważnych powodów.