Za pomyłkę odpowiada osoba, która zajmuje się finansami firmy

Kto może być sprawcą przestępstwa skarbowego? Niekoniecznie właściciel firmy, może to także być księgowy albo doradca podatkowy, czyli osoba, która rozlicza ją z fiskusem

Publikacja: 30.10.2008 06:17

Za pomyłkę odpowiada osoba, która zajmuje się finansami firmy

Foto: Fotorzepa, Ryszard Waniek Rys Ryszard Waniek

Rozstrzygnie to dopiero postępowanie dowodowe, w którym przede wszystkim trzeba ocenić, czy naruszenie obowiązków wynikających z przepisów podatkowych było umyślne.

Na początek przypomnijmy, że zasady odpowiedzialności karnej skarbowej uregulowane są niemal w całości w [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=186065]ustawie z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy, dalej k.k.s. (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 111, poz. 765 ze zm.)[/link]. Tylko te czyny, które są w nim opisane, mogą stanowić podstawę odpowiedzialności. W postępowaniu karnym skarbowym stosujemy także wymienione w k.k.s. przepisy kodeksu postępowania karnego. Nie są natomiast stosowane przepisy części ogólnej kodeksu karnego, co związane jest m.in. z tym, że k.k.s. niejednokrotnie tworzy swoje własne kategorie pojęciowe, tak by uwzględniały one specyfikę odpowiedzialności związanej z naruszaniem interesów Skarbu Państwa. Tak jest m.in. z pojęciem sprawstwa.

[srodtytul]Sprawcą może być wykonawca i kierownik... [/srodtytul]

Zasadniczo do odpowiedzialności karnej skarbowej pociągana jest osoba, której można przypisać bezpośrednie działanie (lub zaniechanie) skutkujące popełnieniem przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Jeśli osoba ta działała w porozumieniu z innymi, to do odpowiedzialności pociągnięte zostaną również one (współsprawstwo). Przy czym stopień zaangażowania każdej z tych osób w popełnienie danego czynu (w szczególności umyślność lub nieumyślność zachowania) oceniany jest osobno.

Za sprawcę przestępstwa lub wykroczenia skarbowego uważana jest również osoba, która kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub też wykorzystując uzależnienie jej od siebie (np. stosunek podległości) poleca jej wykonanie takiego czynu (sprawstwo kierownicze).

Do odpowiedzialności karnej skarbowej można pociągnąć jedynie osobę fizyczną. Od tej reguły są nieliczne wyjątki, takie jak możliwość pociągnięcia osób prawnych do odpowiedzialności posiłkowej lub odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych.

[srodtytul]...właściciel firmy...[/srodtytul]

Jeśli podatnik, będący osobą fizyczną, sam podpisuje swoje deklaracje, w których składa oświadczenie o swoich rozliczeniach podatkowych, ze zidentyfikowaniem ewentualnego sprawcy czynu zabronionego (oczywiście jeśli wystąpią określone znamiona przestępstwa lub wykroczenia określone w k.k.s.) nie powinno być trudności. Komplikacje pojawiają się natomiast wtedy, kiedy deklaracja podatkowa, która zawiera błędy, jest sporządzona lub podpisana przez inną osobę. Wówczas krąg potencjalnych sprawców czynu zabronionego ustala się na podstawie art. 9 § 3 k.k.s. Przepis ten zezwala na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej skarbowej osoby fizycznej, która zajmuje się sprawami gospodarczymi, a w szczególności finansowymi osoby fizycznej, osoby prawnej lub też jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

[srodtytul]...główny księgowy i dyrektor finansowy... [/srodtytul]

Załóżmy, że spółka kapitałowa zaniża podatek dochodowy wykazany w zeznaniu sporządzonym przez jej głównego księgowego i podpisanym przez dyrektora finansowego. Chociaż podatnikiem jest spółka, to nie ona będzie pociągnięta do odpowiedzialności karnej. Osoby, które w pierwszej kolejności mogą być uznane za sprawców, to główny księgowy i dyrektor finansowy. To oni bowiem, zajmując się sprawami finansowymi spółki, przynajmniej teoretycznie byli tymi osobami, które podejmowały decyzje o takiej a nie innej kwalifikacji kosztu lub przychodu. Czy rzeczywiście jednak te właśnie osoby powinny zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej skarbowej, wykaże dopiero postępowanie dowodowe, w którym przede wszystkim należy ocenić, czy działały umyślnie.

[srodtytul]...oraz doradca podatkowy [/srodtytul]

Czy za osobę zajmującą się sprawami finansowymi podatnika można uznać pracownika biura księgowego albo doradcę podatkowego, który sporządza i podpisuje deklarację podatnika? Kwestią tą zajął się [b]Sąd Najwyższy, który w wyroku z 22 lutego 2006 r. (III KK 213/05)[/b] potwierdził, że: „sprawcą przestępstwa, odpowiadającym w oparciu o treść art. 9 § 3 k.k.s., może być między innymi doradca podatkowy zajmujący się, na podstawie umowy, sprawami gospodarczymi (w tym także finansowymi) osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której przyznano zdolność prawną. Prowadzenie ksiąg rachunkowych przez doradcę podatkowego wyczerpuje znamię zajmowania się sprawami gospodarczymi”.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy stwierdził m.in., że nie ma podstaw do utożsamiania zajmowania się sprawami gospodarczymi z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zwrócił jednak uwagę na to (co zasługuje na szczególne podkreślenie), że osoba wykonująca czynności buchalteryjne (księgowy), a więc taka, która na podstawie umowy zajmuje się sprawami gospodarczymi podatnika, może także odpowiadać karnie, podawszy w jego deklaracji nieprawdę wtedy, gdy po pierwsze stanowi to zastępcze wypełnienie obowiązków podatnika, a po drugie gdy jej zachowanie jest umyślne. Oznacza to, że ewentualne pociągnięcie do odpowiedzialności osoby sporządzającej lub podpisującej deklarację podatkową za podatnika nie może być bezrefleksyjne, lecz powinno być poprzedzone prawidłowo przeprowadzonym postępowaniem dowodowym badającym przede wszystkim to, czy zachowanie tej konkretnej osoby było umyślne.

[ramka][b]Czy księgowy musi bać się fiskusa [/b]

Wśród dyrektorów finansowych i głównych księgowych od lat krąży mało zabawna anegdota o tym, że całą tę grupę zawodową można podzielić na dwie podgrupy. Do pierwszej należą ci, którzy postępowanie karne skarbowe mają już za sobą, do drugiej pozostali, a więc wszyscy ci, których to dopiero czeka. Potwierdza to powszechne przekonanie, że zawody te, prędzej czy później, ocierają się o odpowiedzialność karną skarbową.

Dlatego księgowi i finansiści, którzy niuanse prawa karnego znają zazwyczaj tylko z telewizyjnych kryminałów, często ulegają niepotrzebnej panice. Jeszcze nie skończywszy czytać pierwszego wezwania na przesłuchanie, oczami wyobraźni widzą już żmudną walkę na sali sądowej, zakończoną pobytem w ciemnej więziennej celi.

To argument za tym, żeby zapoznać się z zasadami pociągania do odpowiedzialności karnej skarbowej i zastąpić starą anegdotę nową. Otóż wszyscy księgowi i finansiści powinni dzielić się na dwie inne grupy: na tych, którzy znają swoje prawa i obowiązki w postępowaniu karnym skarbowym, i na tych, którzy dopiero zamierzają je poznać. Niewątpliwie ci pierwsi mają o wiele większe szanse przy spotkaniu z fiskusem. [/ramka]

[i]Autorka jest adwokatem współpracującym z MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy [/i]

Rozstrzygnie to dopiero postępowanie dowodowe, w którym przede wszystkim trzeba ocenić, czy naruszenie obowiązków wynikających z przepisów podatkowych było umyślne.

Na początek przypomnijmy, że zasady odpowiedzialności karnej skarbowej uregulowane są niemal w całości w [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=186065]ustawie z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy, dalej k.k.s. (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 111, poz. 765 ze zm.)[/link]. Tylko te czyny, które są w nim opisane, mogą stanowić podstawę odpowiedzialności. W postępowaniu karnym skarbowym stosujemy także wymienione w k.k.s. przepisy kodeksu postępowania karnego. Nie są natomiast stosowane przepisy części ogólnej kodeksu karnego, co związane jest m.in. z tym, że k.k.s. niejednokrotnie tworzy swoje własne kategorie pojęciowe, tak by uwzględniały one specyfikę odpowiedzialności związanej z naruszaniem interesów Skarbu Państwa. Tak jest m.in. z pojęciem sprawstwa.

Pozostało 85% artykułu
Prawo karne
Słynny artykuł o zniesławieniu ma zniknąć z kodeksu karnego
Prawo karne
Pierwszy raz pseudokibice w Polsce popełnili przestępstwo polityczne. W tle Rosjanie
Podatki
Kiedy ruszy KSeF? Ministerstwo Finansów podało odległy termin
Konsumenci
Sąd Najwyższy orzekł w sprawie frankowiczów. Eksperci komentują
Podatki
Ministerstwo Finansów odkryło karty, będzie nowy podatek. Kto go zapłaci?
Materiał Promocyjny
Wsparcie dla beneficjentów dotacji unijnych, w tym środków z KPO