Postanowień nieważnych nie można uznać za abuzywne

Taka sankcja wynika wprost z art. 58 kodeksu cywilnego. Z tego zapewne powodu [b]Sąd Najwyższy w uchwale z 13 stycznia 2011 r. (III CZP 119/10)[/b] uznał, że postanowienie wzorca umowy sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami ustawy nie może być uznane za niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385[sup]1[/sup] § 1 [link=http://akty-prawne.rp.pl/Dokumenty/Ustawy/1900_89/DU1964Nr%2016poz%20%2093.asp]kodeksu cywilnego[/link].

W myśl tego przepisu postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Listę takich niedozwolonych klauzul (abuzywnych) zdarzających się w praktyce najczęściej zawiera art. 385[sup]3[/sup] k.c.

W art. 385[sup]1[/sup] § 1 k.c. zastrzeżono, że nie dotyczy on postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Na studiach płatnych takim głównym świadczeniem studenta na rzecz uczelni jest niewątpliwie czesne.

[srodtytul]Kara umowna i odsetki od studenta[/srodtytul]

W sprawie, której dotyczy wskazana uchwała, chodziło o postanowienia stosowanego przez uczelnię prywatną wzorca o nazwie „Umowa ze studentem”.

Odnoszą się one do innych niż czesne kwestii i przewidują: odsetki w wysokości 12 proc. miesięcznej opłaty za każdy dzień zwłoki w jej wniesieniu; karę umowną w kwocie 2 tys. zł w razie niezapłacenia czesnego w terminie (bez względu na długość opóźnienia) oraz odsetki do 5 dnia miesiąca, w którym czesne ma być płacone; doliczanie zaległych odsetek i kary umownej do należności za bieżący miesiąc.

Pozew o uznanie niektórych postanowień wzorca „Umowa ze studentem” za niedozwolone i zakazanie wykorzystywania ich w obrocie wniosła przeciwko uczelni niepublicznej Urszula M.

Sąd I instancji uwzględnił jej żądanie co do wymienionych wyżej postanowień, uznając je za wyraz nierzetelnego, nierównoprawnego traktowania konsumenta, wykorzystywania pozycji profesjonalisty. Sąd stwierdził, że ustalenie kary umownej na wypadek zalegania z czesnym jest nieważne, bo sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym art. 483 k.c.

Pozwala on bowiem zastrzec taką karę tylko jako odszkodowanie za szkodę wyrządzoną wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Świadczenie studenta z umowy o usługi edukacyjne jest zobowiązaniem pieniężnym.

[srodtytul]Drastycznie wygórowane i niejasne[/srodtytul]

Sąd I instancji uznał też, że ze względu na drastycznie wygórowaną wysokość 12-proc. odsetki za zwłokę są odpowiednikiem niedozwolonej klauzuli umownej wymienionej w pkt 17 art. 385[sup]3[/sup] k.c., odnoszącej się do wysokości kar umownych i odstępnego.

Stwierdził ponadto, że postanowienie „zaległe odsetki i kara umowna będą doliczane do należności za bieżący miesiąc” jest w świetle art. 358[sup]1 [/sup]§ 1 k.c. niedozwolonym postanowieniem umowy. Z powodu swej niejasności daje bowiem podstawy do dowolnej interpretacji, prowadząc tym samem do nierzetelnego kształtowania sytuacji kontrahenta.

Od wyroku tego apelację wniosła uczelnia. Przed jej rozstrzygnięciem sąd II instancji powziął wątpliwość, czy postanowienie wzorca umowy sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa może być uznane za klauzulę niedozwoloną zgodnie z art. 385[sup]1[/sup] § 1 k.c. Pytanie prawne tej treści przedstawił pod rozwagę Sądu Najwyższego.

Przyczyną problemu był, jak wynika z uzasadnienia tego pytania, charakter prawny orzeczenia sądu uznającego postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. W razie przyjęcia, że jest to orzeczenie konstytutywne, tj. stwarzające zupełnie nowy lub przekształcające istniejący stan prawny, nie byłoby możliwe uznanie za niedozwolone (na podstawie art. 385[sup]1[/sup] k.c.) postanowienia, które jest już w myśl art. 58 k.c. bezwzględnie nieważne z mocy samego prawa.

Uznanie, że taki wyrok ma charakter deklaratoryjny, potwierdzający istniejący stan prawny, pozwoliłoby – zdaniem sądu II instancji – na objęcie kontrolą Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, mającą abstrakcyjny charakter, także postanowień wzorca sprzecznych z bezwzględnie obowiązującym prawem.

Treść uchwały podjętej w odpowiedzi na pytanie prawne oznacza, że SN opowiedział się za pierwszą z tych koncepcji.

[ramka][b]Zakaz w rejestrze[/b]

O abuzywności wzorca umowy orzeka w I instancji Sąd Ochrony Konkurencji i

Konsumentów w Warszawie w postępowaniu odrębnym gospodarczym w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 479[sup]36[/sup] – art. 479[sup]45 [/sup][link=http://akty-prawne.rp.pl/Dokumenty/Ustawy/1900_89/DU1964Nr%2043poz%20296a.asp]kodeksu postępowania cywilnego[/link]).

Pozew w takiej sprawie wnieść wolno także każdemu, kto według oferty pozwanego może zawrzeć z nim umowę zawierającą kwestionowane postanowienia, słowem każdemu potencjalnemu (i aktualnemu) konsumentowi.

W wyroku uwzględniającym pozew sąd przytacza treść postanowień wzorca uznanych za niedozwolone i zakazuje ich stosowania. Zakaz ten – po wpisaniu niedozwolonego postanowienia do rejestru prowadzonego przez prezesa Urzędu Ochorny Konkurencji i Konsumentów – obowiązuje nie tylko pozwanego, lecz także osoby trzecie.

Wpis następuje po uprawomocnieniu się wyroku. Rejestr jest jawny.[/ramka]