Czy JPK jest narzędziem do walki z wyłudzeniami VAT

Pierwsze Jednolite Pliki Kontrolne (dalej: JPK) dotyczące ewidencji VAT (JPK_VAT) zostały przesłane przez dużych podatników już w sierpniu 2016 roku. Od rozliczenia za styczeń 2017 roku obowiązkiem przesyłania JPK_VAT zostali objęci również mali i średni podatnicy.

Celem przyświecającym Ministerstwu Finansów przy wdrażaniu nowego modelu sprawozdawczego była optymalizacja procesów kontrolnych, której beneficjentem miała zostać nie tylko administracja państwowa, ale również wszyscy podatnicy. Dodatkowo, obowiązek sporządzania i przekazywanie bardzo szczegółowych danych księgowych w formie JPK miał zaowocować skróceniem czasu trwania procedur kontrolnych oraz zmniejszeniem kosztów funkcjonowania administracji oraz podatników, jak również zmniejszeniem uciążliwości kontroli. Właśnie takie korzyści zostały wypunktowane przez resort finansów na ministerialnej stronie internetowej. Dodatkowo, nowe narzędzie w postaci JPK miało przeciwdziałać zjawiskom wyłudzenia VAT i unikania opodatkowania.

Osiągnięcie tych celów jest oczywiście jak najbardziej słuszne i pożądane przez obie strony, zarówno ministerstwo, jak i podatników. Jednak realizacja ww. zamierzeń będzie możliwa tylko i wyłącznie w przypadku stworzenia narzędzia analitycznego mającego możliwość weryfikacji dużej liczby danych. Należy przy tym należy pamiętać, że samo posiadanie specjalistycznego programu, bez przeszkolonych pracowników organów skarbowych, umiejących wygenerować i odczytać otrzymane raporty oraz wyciągać z nich właściwe wnioski, nie wpłynie na realizację oczekiwań Ministerstwa Finansów oraz podatników.

ANALIZATOR działa w ograniczonym zakresie

Na dzień dzisiejszy, narzędzie ANALIZATOR_JPK służy jedynie do weryfikacji JPK_VAT i - co potwierdzone zostało w odpowiedzi na interpelację poselską nr 7504 z 16 listopada 2016 roku - działa w dość ograniczonym zakresie.

Nieprzystosowanie systemów księgowych

Pierwszy komunikat wskazujący na użycie tego narzędzia, a dotyczący informacji zawartych w JPK_VAT, pojawił się w lutym bieżącego roku i dotyczył merytorycznej poprawności danych znajdujących się w części ZakupWiersz w polu NrFaktury. Dla przypomnienia: w tym polu powinien zostać umieszczony numer dokumentu nadany przez jego wystawcę (np.: numer faktury zakupowej, dokumentu celnego PZC), a nie numer księgowania bądź dokumentu wewnętrznego, co mogło mieć miejsce w przypadku transakcji, dla których podatnikiem jest nabywca. Błędy te, w dużej mierze mogły wynikać nie tyle z zaniedbań lub niewiedzy podatników, lecz z nieprzystosowania części systemów księgowych. Należy mieć przy tym na względzie to, że Ministerstwo Finansów nie certyfikuje programów księgowym (nie stawia warunków bądź wymogów, jakie ma spełnić taki program), jak ma to miejsce na przykład w Portugalii, a więc w kraju który jako pierwszy wprowadził JPK i gdzie właśnie od certyfikowania oprogramowania księgowego zaczął się proces wdrażania JPK. Ponadto, przed nastaniem „ery JPK", przedstawiciele organów skarbowych, weryfikując ewidencję VAT, nie wskazywali jako błąd posługiwania się przez podatników numerem księgowym bądź numerem dokumentu wewnętrznego.

W chwili obecnej ANALIZATOR_JPK daje możliwość automatycznej weryfikacji danych zawartych w JPK_VAT z danymi z deklaracji VAT oraz VAT-UE, jak i porównaniem wartości wykazanych w deklaracji VAT i VAT-UE. Przy czym, transakcje transgraniczne były analizowane już do tej pory, za pomocą systemów informatycznych używanych przez urzędy skarbowe.

Wymienione możliwości narzędzia informatycznego pozwoliły na wykrycie rozbieżności w przekazanych plikach JPK_VAT i deklaracjach złożonych za tożsamy okres, o czym Ministerstwo Finansów informowało na swojej stronie internetowej.

Informacje z innych baz danych Ponadto, program ten wykorzystuje do swoich analiz także informacje z innych baz danych, na przykład z bazy czynnych podatników VAT. Stąd spora wykrywalność uwzględnienia w deklaracjach VAT faktur zakupowych wystawionych i otrzymanych od podmiotów, które nie posiadają statusu czynnego podatnika w podatku od towarów i usług (ok 14 tys.). Należy przy tym przypomnieć, że zdaniem przedstawicieli fiskusa, podatnik otrzymujący taką fakturę nie ma prawa do odliczenia VAT wskazanego na takim dokumencie (art. 88 ust. 4 ustawy o VAT). Nie sposób nie zauważyć, że nie mielibyśmy do czynienia z tą sytuacją na tak dużą skalę, gdyby nie masowe wyrejestrowania podatników, które miały miejsce na początku roku (ok 39 tys.), często bez obowiązkowej weryfikacji wynikającej z art. 96 ust. 9 ustawy o VAT.

Kontrowersyjne pismo z urzędu Dodatkowo, otrzymywane przez Ministerstwo Finansów JPK_VAT są również, od rozliczenia za luty 2017 r., analizowane pod kątem uwzględnienia w deklaracji VAT faktur przez obie strony transakcji (zadeklarowanie podatku należnego – sprzedawca oraz podatku naliczonego – nabywca). Podatnicy, którzy uporali się z kwestią weryfikacji swoich dostawców na Portalu Podatkowym pod kątem rejestracji dla potrzeb VAT (portal ten pokazuje informacje na dzień weryfikacji i nie jest prawnie usankcjonowany), stanęli więc przed kolejnym wyzwaniem – pismem wzywającym do skorygowania deklaracji VAT uwzględniających faktury otrzymane od wskazanych kontrahentów w określonym terminie - do 10 maja 2017 roku. Pisma te są kontrowersyjne z kilku powodów:

- braku podstawy prawnej wystosowanego pisma,

- braku podstawy prawnej wskazania terminu na dokonanie korekty,

- braku wskazania o co i z jakiego powodu podatnik ma dokonać korekty.

Dodatkowo, wskazany termin został ustalony odgórnie i nie został uzależniony od terminu otrzymania pisma przez poszczególnych podatników. Stąd zdarzyły się przypadki otrzymania takiego pisma 10 maja br. bądź po tym terminie.

Pomysłodawca tego pisma (wszystkie urzędy skarbowe stosują jeden wzór) nie wziął jednak pod uwagę jednej kwestii. Otóż sytuacje, w których podatek należny i naliczony wynikający z jednej faktury jest rozliczany w tym samym okresie przez obie strony transakcji, zdarzają się rzadko. Wynika to z przepisów ustawy o VAT dotyczących prawa do odliczenia VAT (art. 86 ust. 1, 10b, 11 i 13). Dodatkowo, niektóre urzędy skarbowe w ramach tego pisma wymagały od podatników zweryfikowania, czy ich dostawca odprowadził VAT należny. Zrzucanie takich obowiązków na podatników nie wynika z żadnych przepisów prawa. To w gestii organów skarbowych leży zweryfikowanie w ramach kontroli krzyżowych, czy obowiązki podatkowe zostały wypełnione w sposób należyty zarówno przez dostawcę, jak i nabywcę. Tego typu kontrola, jeżeli nawet byłaby przeprowadzona przez sam organ podatkowy, jest możliwa tylko i wyłącznie w ramach kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego (art. 274c. § 1 ordynacji podatkowej). W związku z tym podatnicy, którzy otrzymali takie pisma, nie mieli żadnego obowiązku, aby na nie odpowiadać. Takie podejście było o tyle zasadne, że pracownicy organów skarbowych nie byli w stanie udzielić informacji jakie konsekwencje będą wyciągane w przypadku braku udzielenia odpowiedzi przez adresatów tych pism.

Urzędnicy wolą papier

Kolejną kwestią uniemożliwiającą realizację celów wymienionych na początku artykułu jest niechęć pracowników urzędów skarbowych do korzystania z JPK_VAT. Najlepszym dowodem są czynności sprawdzające oraz kontrole podatkowe, podczas których duzi, średni i mali podatnicy są proszeni o przesłanie rejestrów VAT, najlepiej w wersji papierowej. W takich sytuacjach nasuwa się pytanie: „Po co?". Przecież szybciej i wygodniej byłoby skorzystać z danych, które już zostały udostępnione przez tych podatników.

A jeżeli już nawet urzędy skarbowe wykorzystują JPK_VAT w celu weryfikacji poprawności rozliczeń podatkowych, to zdarzają się sytuacje błędnego odczytywania danych i nieporadnego formułowaniem wezwania (np.: data podana w wezwaniu jako data dokumentu w rzeczywistości jest datą wpływu), przez co podatnik ma problem z ustaleniem tożsamości dokumentów, które ma przedstawić.