Sąd administracyjny nie może zastępować sądów karnych w badaniu, czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego było zasadne – taki wniosek płynie z wywiadu z sędzią Janem Rudowskim, prezesem Izby Finansowej Naczelnego Sądu Administracyjnego („Rzeczpospolita" 29 kwietnia 2019 r.). Z tezą prezesa Rudowskiego nie sposób się nie zgodzić. Sądy administracyjne nie mogą orzekać w zakresie postępowania przygotowawczego o wszczęciu postępowania karnoskarbowego, nie mogą też takiego postępowania umorzyć. Nie oznacza to jednak, że nie mają żadnych instrumentów, którymi mogą się posłużyć, gdy dostrzegają, że postępowanie karnoskarbowe zostało wszczęte tylko po to, by zawiesić bieg przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Czytaj także: Jak skutecznie prowadzić spory podatkowe
W ostatnich latach w polskim prawie podatkowym pojawiło się wiele rozwiązań mających zapobiegać nadużywaniu prawa przez podatników – ogólna klauzula antyabuzywna, klauzula nadużycia prawa w VAT, tzw. małe klauzule itd. Wszystkie nakierowane są na zwalczanie potencjalnych nadużyć wyłącznie po stronie podatników. Można by zapytać: czy słusznie? Czy ustawodawca nie powinien stworzyć także przepisów zakazujących nadużywania prawa przez organy podatkowe? Otóż stworzył, i to dawno temu – takim instrumentem jest zasada legalizmu unormowana zarówno w konstytucji, jak i w ordynacji podatkowej.
Tymczasem wszczęcie przez organy podatkowe postępowania karnoskarbowego wyłącznie po to, by zawiesić bieg terminu przedawnienia, postrzegać należy właśnie jako nadużycie prawa. Celem prowadzenia postępowania karnego jest wykrycie i pociągnięcie do odpowiedzialności sprawcy. Jeżeli postępowanie karne prowadzone jest w innym celu, np. aby wydłużyć termin przedawnienia, to prowadzenie go stanowi nadużycie prawa i nie może wywierać skutków w sferze praw podatnika.
Sądy administracyjne zatem, choć nie mogą orzekać w przedmiocie działań organów podatkowych podejmowanych w postępowaniach karnoskarbowych, zobowiązane są jednak do badania legalności decyzji. Musi ono uwzględniać również ocenę zgodności tych decyzji z ogólnymi zasadami postępowania podatkowego, w tym zasadą legalizmu. Jeśli organy podatkowe przy wydawaniu decyzji nadużyły prawa – np. poprzez wydanie decyzji po sztucznym, instrumentalnym zawieszeniu biegu terminu przedawnienia – obowiązkiem sądu administracyjnego jest jej uchylenie. Pozwoli to na pogodzenie dwóch równie ważnych wartości: wydawania wyroków zgodnych z prawem, m.in. z kognicją sądów administracyjnych, ale też z elementarnym poczuciem sprawiedliwości.
