Praca ciężarnych i karmiących na innych zasadach

Podążając za Dyrektywą unijną 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy, polski ustawodawca wprowadza zmiany w przepisach prawa pracy. Od 1 maja 2017 r. zniesiony został ogólny zakaz zatrudniania kobiet przy pracach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, wynikający bezpośrednio z kodeksu pracy. Ustawodawca pozostawił w k.p. jedynie zakaz zatrudniania przy takich pracach kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Szczegółowe regulacje dotyczące prac zakazanych kobietom zawierają obecnie dwa akty wykonawcze:

- nowe rozporządzenie Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (DzU z 2017 r., poz. 796) oraz

- istniejące już wcześniej, obecnie zmieniane, rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (DzU nr 26, poz. 313; projekt rozporządzenia zmieniającego z 1 marca 2017 r.).

To one stanowią punkt odniesienia dla dostosowania regulacji wewnętrznych obowiązujących dotychczas w zakładach pracy.

Tryb wprowadzania zmian

Zgodnie z art. 104

1

k.p. regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy, powinien ustalać w szczególności wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz kobietom. Tym samym wprowadzone od 1 maja br. zmiany przepisów wymuszają konieczność sprawdzenia i ewentualnego skorygowania regulaminu pracy.

Należy pamiętać, że procedura wprowadzania zmian do regulaminu pracy jest taka sama, jak procedura wprowadzenia samego regulaminu. Czas niezbędny na wprowadzenie zmian może zależeć od tego, czy u pracodawcy działają związki zawodowe. Jeżeli tak, to regulamin pracy (a także jego zmianę) pracodawca ma obowiązek ustalić w uzgodnieniu z organizacją. W razie nieuzgodnienia treści zmian do regulaminu pracy z zakładową organizacją związkową w ustalonym przez strony terminie, zmianę ustala pracodawca.

Podobnie jest w przypadku, gdy u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – wtedy zmiany do regulaminu pracy ustala on samodzielnie.

W obydwu przypadkach zmiana do regulaminu pracy wchodzi w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania jej do wiadomości pracowników. Zasady obowiązujące u danego pracodawcy decydują o tym, w jaki sposób informuje się załogę o wprowadzonych zmianach. Często następuje to przez wywieszenie informacji na tablicy ogłoszeń, przesłanie pocztą elektroniczną czy umieszczenie w intranecie.

Nie zawsze od 1 maja

Zgodnie z kodeksem pracy postanowienia wewnętrznych regulaminów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy czy innych ustaw i aktów wykonawczych. Dotyczy to również rozporządzenia w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią. Zmiany bardziej korzystne dla pracowników weszły w życie 1 maja 2017 r. Pracodawcy muszą je stosować, niezależnie od mniej korzystnych zapisów prawa zakładowego.

Inaczej jest ze zmianami mniej korzystnymi dla pracowników wprowadzanymi rozporządzeniami. Po 1 maja 2017 r. mogą je modyfikować bardziej korzystne zapisy regulaminów zgodnie z zasadą, że przepisy prawa pracy ustanawiają minimalne normy ochronne, a pracodawca może zagwarantować pracownikom lepsze uprawnienia. Stąd należy przeanalizować, które dotychczasowe zapisy regulaminów pracy w tym zakresie mogą pozostać aktualne w świetle nowych rozporządzeń i codziennych potrzeb pracodawcy, a także ochrony pracowników, a następnie zdecydować, czy i jakich dokonać zmian w regulaminie pracy.

Przykład

Od 1 maja 2017 r. kobiety karmiące nie mogą przenosić materiałów ciekłych – gorących czy żrących – niezależnie od tego, czy taki zakaz jest zawarty w regulaminie pracy. Kobiety w ciąży nie mogą natomiast przenosić pod górę dorywczo przedmiotów o masie powyżej 1 kg (a przy pracy stałej – żadnych).

Przykład

Pracodawca chce zatrudniać kobiety karmiące piersią przy pracach wymagających zachowania pozycji stojącej ponad 3 godziny w czasie zmiany roboczej. Dotąd nie mógł tego robić, ale pozwalają na to zmienione przepisy. Zakaz takiej pracy jest jednak wpisany do regulaminu pracy. Aby móc zastosować zmienione przepisy, pracodawca musi najpierw zmienić ten regulamin.

Zakres modyfikacji

Nowe rozporządzenie w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią wprowadza m.in. następujące zmiany:

1. wykaz prac szczególnie uciążliwych, niebezpiecznych czy szkodliwych dla zdrowia dotyczy obecnie wyłącznie kobiet w ciąży oraz kobiet karmiących dziecko piersią

2. zmienione zostały dopuszczalne normy w zakresie wysiłku fizycznego i ręcznego transportu ciężarów dla kobiet w ciąży i karmiących piersią

3. podwyższono dopuszczalne normy wydatku energetycznego, a także normy dotyczące dźwigania ciężarów i sił niezbędnych do ich przemieszczania dla kobiet karmiących dziecko piersią – dotychczas były one równe normom dla kobiet w ciąży, w nowej regulacji określono je jako 1/2 norm określonych dla wszystkich kobiet, gdy normy dla kobiet w ciąży – jeśli dopuszcza się daną czynność – co do zasady mają stanowić 1/4 norm dla kobiet

4. doprecyzowano zakaz dotyczący pracy kobiet w ciąży w pozycji stojącej ponad 3 godziny – wskazano, że poniżej tej normy czasowej czas spędzony w pozycji stojącej nie może jednorazowo przekraczać 15 minut, po którym to czasie powinna nastąpić 15-minutowa przerwa

5. wprowadzono zakaz ręcznego przenoszenia pod górę przedmiotów przez kobiety w ciąży przy pracy stałej, a dorywczo – przedmiotów o masie powyżej 1 kg

6. usunięto zakaz pracy w pozycji wymuszonej oraz w pozycji stojącej ponad 3 godziny w czasie zmiany roboczej dla kobiet karmiących dziecko piersią

7. Zaliczono przenoszenie materiałów ciekłych – gorących, żrących czy o właściwościach szkodliwych dla zdrowia – do prac, których nie powinny wykonywać kobiety karmiące.

Ciąża i monitor

Zgodnie z art. 179 k.p. pracodawca zatrudniający kobietę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wymienionej w przepisach wydanych na podstawie art. 176 § 2, wzbronionej takiej pracownicy bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, ma obowiązek przenieść ją do innej pracy Jeżeli jest to niemożliwe, powinien ją zwolnić na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Z kolei w przypadku, gdy pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko piersią wykonuje jedną z pozostałych prac wymienionych w przepisach wydanych na podstawie art. 176 § 2 k.p., pracodawca musi dostosować jej warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa kobiety. Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe, pracodawca powinien przenieść zatrudnioną do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości – zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. W okresie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy pracownica zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia.

Wśród tych prac jest również praca przy monitorze ekranowym. W praktyce, przy specyfice pracy biurowej, wykonywanej przez cały czas z użyciem komputerów czy innych monitorów, pracodawca ma ograniczone możliwości dostosowania warunków pracy czy przeniesienia ciężarnej do innej pracy.

Praca przy monitorze obciąża nie tylko wzrok pracownika, ale również – ze względu na wymuszoną pozycję ciała – układ mięśniowo-szkieletowy. Przy okazji dostosowywania regulacji do przepisów unijnych, polski prawodawca dokonał więc również przeglądu aktualnych ograniczeń, korzystając z pomocy ekspertów, m.in. z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – PIB Instytutu Medycyny Pracy. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia dotyczącego pracy kobiet w ciąży i karmiących, „dla zmniejszenia obciążenia układu mięśniowo-szkieletowanego podczas pracy przy obsłudze monitorów ekranowych (wykonywanej w niezmiennej pozycji ciała) lepsze efekty daje wprowadzenie częstszych przerw niż skrócenie całkowitego czasu pracy w ciągu zmiany roboczej". Zaproponowano dopuszczenie kobiet w ciąży do pracy przy obsłudze monitorów ekranowych w wymiarze nie dłuższym niż 50 minut w ciągu każdej godziny, z zapewnieniem co najmniej 10-minutowej przerwy wliczanej do czasu pracy, przy nieprzekraczaniu 8 godzin łącznego czasu pracy w ciągu doby – w miejsce dotychczasowego ograniczenia do 4 godzin na dobę. Dla porównania, pozostali pracownicy pracujący na takich stanowiskach mają jedynie uprawnienie do 5 minut przerwy po każdej godzinie pracy (zgodnie z rozporządzeniem MPiPS z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe).