Dodatkowe pieniądze za efekty pracy bez składek ZUS

Ze składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne są zwolnione należności obliczane od wielkości efektów uzyskanych przez zastosowanie pracowniczego projektu wynalazczego i za dokumentację dostarczoną bezumownie przez twórcę projektu, przydatną do stosowania projektu. Zwolnienie dotyczy też nagród za wynalazczość oraz za prace badawcze i wdrożeniowe.

Wynalazek lub projekt

Wyłączenie z podstawy wymiaru składek dotyczy projektów, do których ma zastosowanie ustawa z 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. DzU z 2003 r. nr 119, poz. 1117 ze zm.). Projekty wynalazcze to:

- wynalazki,

- wzory użytkowe,

- wzory przemysłowe,

- topografie układów scalonych,

- projekty racjonalizatorskie.

Ustawa szczegółowo wskazuje wymagania, jakim muszą odpowiadać wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe oraz topografie układów scalonych. Kwestie związane z projektami racjonalizatorskimi określa natomiast sam przedsiębiorca w swoich przepisach wewnętrznych, np. w regulaminie racjonalizacji.

Może on uznać za projekt racjonalizatorski każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, które nie jest wynalazkiem podlegającym opatentowaniu, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym ani topografią układu scalonego.

W regulaminie racjonalizacji trzeba podać co najmniej, jakie rozwiązania i przez kogo dokonane uznaje się za projekty racjonalizatorskie, a także sposób załatwiania zgłoszonych projektów i zasady wynagradzania ich twórców. Za przyjętą do wykorzystania koncepcję jego twórcy należy się wynagrodzenie, również określone w regulaminie racjonalizacji (art. 7 i art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy – Prawo własności przemysłowej).

W sprawie możliwości wyłączenia projektu racjonalizatorskiego odniósł się oddział ZUS w Tomaszowie Mazowieckim w interpretacji wydanej 12 marca 2009 r.: (...)„pracownik (...) zgłosił opracowany przez siebie projekt wynalazczy bez zawierania wcześniej umowy o jego dokonanie. Projekt ten został uznany za projekt racjonalizatorski w myśl obowiązującej ustawy

Prawo własności przemysłowej oraz obowiązującego w spółce zarządzenia w sprawie organizacji i zasad funkcjonowania wynalazczości. Na podstawie szacunku uzyskanych z zastosowania projektu racjonalizatorskiego korzyści ustalono dla autora projektu wynagrodzenie. Z autorem projektu zawarto umowę o tak obliczone wynagrodzenie za projekt.

W tym stanie faktycznym wnioskodawca (...) uznał, że wynagrodzenie z tytułu pracowniczego projektu wynalazczego nie będzie stanowiło podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. (...) Stanowisko wyrażone przez (...) we wniosku o wydanie interpretacji uznać należy za prawidłowe. (...) Przedsiębiorca może określić zasady racjonalizacji w przedsiębiorstwie i przyjmowania projektów racjonalizatorskich w swoich przepisach wewnętrznych (np. zarządzeniu w sprawie organizacji i zasad funkcjonowania wynalazczości).

Formą uregulowania stosunków prawnych związanych z racjonalizacją są akty wewnętrzne określane w ustawie prawo własności przemysłowej jako regulaminy racjonalizacji".

Świadczenia związane z pomysłami usprawniającymi działanie firmy są więc wyłączone z podstawy wymiaru składek, jeśli w zakładzie obowiązuje regulamin racjonalizacji, z którego wynika przysługujące za nie wynagrodzenie. Wyłączenie ma odpowiednie zastosowanie do zleceniobiorców, jednak sposób ustalania świadczeń dla nich musi być ujęty w regulaminie racjonalizacji.

Podstawy wymiaru składek nie stanowią również nagrody przyznane pracownikom przez ministra gospodarki za szczególne osiągnięcia w eksporcie. Gdyby takie świadczenie otrzymał zleceniobiorca, byłoby ono również zwolnione ze składek.

Za wyniki w sporcie

Z składkowania zwolnione są również nagrody przyznawane w związku z aktywnością w dziedzinie sportu – za wyniki sportowe, wypłacane przez kluby sportowe i polskie związki sportowe, oraz za wybitne osiągnięcia sportowe lub wybitne osiągnięcia w pracy zawodowej w dziedzinie kultury fizycznej, wypłacane ze środków budżetowych.

Zapis tego wyłączenia jest zbieżny z regulacjami podatkowymi i jednoznacznie wskazuje, że wymienione świadczenia nie stanowią podstawy wymiaru składek.

ZUS oddział w Lublinie w interpretacji DI/200000/451/ 222/2011 z 4 maja 2011 r. odniósł się do kręgu osób, do których ma zastosowanie to wyłączenie. Pytający zawarł z zawodnikami, trenerami oraz innymi osobami biorącymi aktywny udział w szkoleniu zawodników (tj. masażystą, fizjoterapeutą, lekarzem klubowym, kierownikiem drużyny) umowy cywilnoprawne, na podstawie których osoby te świadczą pracę.

W przypadku osiągnięcia przez zawodników znaczących wyników sportowych (np. mistrzostwo Polski, zdobycie Pucharu Polski, osiągnięcie określonej pozycji w tabeli na koniec sezonu rozgrywkowego) przewiduje wypłaty na rzecz zawodników oraz sztabu szkoleniowo-medycznego, który brał aktywny udział w procesie szkoleniowo-treningowym (trener, masażysta, fizjoterapeuta, lekarz klubowy, kierownik drużyny) dodatkowych nagród finansowych, niezależnie od wynagrodzenia wynikającego z zawartych umów cywilnoprawnych.

Powstała wątpliwość co do kręgu osób, które mogą być objęte dyspozycją § 2 ust. l pkt 28 rozporządzenia składkowego – czy zwolnienie ze składek ma zastosowanie wyłącznie do nagród wypłacanych przez klub sportowy zawodnikom, czy do trenerów zawodników (zatrudnionych zarówno na podstawie umów o pracę, jak i umów cywilnoprawnych), którym klub sportowy wypłaca nagrody za wyniki sportowe związane z osiągnięciami zawodników pozostających pod ich opieką trenerską.

Oddział ZUS stwierdził, że powołany przepis ma zastosowanie zarówno do zawodników, jak i trenerów zatrudnionych w klubach sportowych i polskich związkach sportowych, na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej.

Roszczeniowość wyklucza zwolnienie

Do pojęcia samej „nagrody" odniósł się ZUS oddział w Płocku w interpretacji 280000/400/ 4/2010 z 10 września 2010 r. Rozpatrywał wówczas wniosek spółki akcyjnej prowadzącej działalność sportową sklasyfikowaną m.in. według EKD jako „pozostała działalność związana ze sportem, działalność klubów sportowych, działalność obiektów sportowych".

Jej zadania statutowe obejmują m.in. uprawianie profesjonalnej piłki nożnej i piłki ręcznej. W celu realizowania zadania i osiągania przez zespoły wysokich wyników sportowych we współzawodnictwie krajowym i zagranicznym klub zatrudnia zawodników oraz sztab szkoleniowy.

Z każdym zawodnikiem podpisuje umowę o pracę, w której osoba ta zobowiązuje się – za określonym wynagrodzeniem zasadniczym – świadczyć pracę na rzecz pracodawcy w charakterze piłkarza. Jednocześnie zawodnik składa oświadczenie, że zapoznał się z treścią obowiązujących u pracodawcy przepisów prawa pracy, tj. regulaminu pracy oraz przepisów dotyczących wynagradzania i zobowiązuje się do przestrzegania porządku i dyscypliny pracy.

Dodatkowo podpisuje z klubem kontrakt o profesjonalne uprawianie piłki nożnej. Klub natomiast zobowiązuje się wypłacać zawodnikowi wynagrodzenie zasadnicze z tytułu zawartej umowy o pracę oraz nagrodę za osiągnięcia sportowe. Na każdy sezon rozgrywkowy ustalany jest regulamin naliczania i wypłacania nagród oraz stosowania kar finansowych dla zespołu. Nagroda przysługuje sztabowi szkoleniowemu oraz zawodnikom za wygrane lub zremisowane mecze.

Jej wysokość zależy od kolejnych efektów sportowych w rozegranych meczach. We wniosku o wydanie interpretacji klub wskazał, że jego zdaniem od nagród za wygrane lub zremisowane mecze (przyznanych na podstawie regulaminu naliczania i wypłacania nagród oraz stosowania kar finansowych) nie trzeba naliczać składek na ubezpieczenia społeczne.

Liczy się charakter, a nie nazwa świadczenia

Argumentując swoje stanowisko ZUS oddział w Płocku wskazał na regulujący zagadnienie nagród i wyróżnień art. 105 kodeksu pracy. Mówi on, że przysługują one pracownikom, którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości przyczyniają się szczególnie do wykonywania zadań zakładu. Nagrody przewidziane w tym przepisie pracy stanowią instrumenty pozytywnego oddziaływania pracodawcy na zachowanie zatrudnionych osób w procesie prawa pracy.

Są one nieobowiązkowym świadczeniem na rzecz pracownika. Choć mają charakter uznaniowy, nie są przyznawane na zasadzie swobodnego uznania pracodawcy. Nagrody, o których mowa w art. 105 k.p., należy odróżnić od obowiązkowych świadczeń pieniężnych pracodawcy przysługujących pracownikowi w razie spełnienia przesłanek przewidzianych w obowiązujących przepisach (dla ich określenia używa się niekiedy terminu „nagroda" – np. nagroda jubileuszowa lub nagroda roczna). Jednak nie jest nagrodą, mimo że może nosić tę nazwę, świadczenie, w odniesieniu do którego przewidziane są przesłanki (warunki) nabycia prawa przez pracownika. Jest to premia, a zatrudniony nabywa do niej prawo, gdy te warunki się ziściły.

W wyroku z 21 września 2006 r. (II PK 13/06) Sąd Najwyższy stwierdził, że spełnienie przez pracownika ocennych warunków przyznania świadczenia, jeśli warunki te są konkretne i sprawdzalne, pozwala zakwalifikować świadczenie jako premię, a nie nagrodę. Gdy warunki przyznania nagrody nie podlegają nawet ocenie, tym bardziej uzasadniony jest pogląd, że mają charakter roszczeniowy, a ich przyznanie nie zależy wyłącznie od swobodnego uznania pracodawcy.

Z tego powodu takie należności (m.in. właśnie nagrody za wygrane lub zremisowane mecze wypłacane zawodnikom oraz sztabowi szkoleniowemu na podstawie wewnętrznego regulaminu) należy traktować jako premie za wygrany lub zremisowany mecz. Premie takie nie są natomiast wyłączone z podstawy wymiaru składek.