Czy wynagrodzenie za urzędówki rejestrujemy w kasie fiskalnej

Odpowiedź zależy od tego, kogo uznamy za nabywcę usługi: reprezentowanego klienta (faktycznego beneficjenta) czy sąd, który ustanowił adwokata.

Rozstrzygnięcia nie ułatwia to, że nieopłacone  koszty  pomocy prawnej zasądzane  przez sąd ponoszone są przez Skarb Państwa bądź przegranego przeciwnika  procesowego (w sprawach cywilnych).

Zgodnie z art. 111 ustawy o VAT podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej są obowiązani prowadzić ewidencję obrotu i kwot podatku należnego przy zastosowaniu kas rejestrujących. Przez sprzedaż – zgodnie z art. 2 – rozumie się przy tym odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Według  art. 29 ust. 1 podstawą opodatkowania jest obrót. Obrotem jest  kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna – od 1 kwietnia 2011 – obejmuje całość świadczenia należnego nie tylko od nabywcy, ale i od osoby trzeciej.

Kto wyznacza adwokata

Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego to sąd postanawia o ustanowieniu adwokata z urzędu. Następnie zwraca się o wyznaczenie adwokata do właściwej okręgowej rady adwokackiej. Po wyznaczeniu adwokata okręgowa rada adwokacka zawiadamiając sąd, wskazuje imię i nazwisko wyznaczonego oraz jego adres do doręczeń.

Według art. 118 kodeksu postępowania cywilnego ustanowienie adwokata przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. Adwokat ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, że obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej. Przy tym z  ważnych przyczyn adwokat może wnosić o zwolnienie od obowiązku zastępowania strony w procesie. Sąd  zwalniając adwokata, zwraca się jednocześnie do właściwej okręgowej rady adwokackiej  o wyznaczenie innego adwokata.

Dokumentowanie

W dotychczasowej praktyce najczęściej faktury za „urzędówki” wystawiano na sąd, co było z reguły przez wszystkich akceptowane (zob. np. interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 19 lipca 2010, IBPP1/443-359/10/MS).

Obecnie, kiedy również grupa zawodowa adwokatów została objęta obowiązkiem ewidencji sprzedaży za pomocą kas rejestrujących, z oczywistych powodów karnoskarbowych należy zidentyfikować nabywcę opisywanych usług. Bez znaczenia pozostaje to, że podatek należny od takich transakcji jest zawsze naliczany i odprowadzany.

Rozstrzygnie NSA

Wydaje się, że w ocenie tego, kto jest nabywcą usługi polegającej na świadczeniu pomocy prawnej z urzędu w rozumieniu ustawy o VAT, może pomóc  przyszłe orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie kwalifikacji przychodów z tytułu  świadczenia pomocy prawnej z urzędu w rozumieniu przepisów o PIT.

W nieprawomocnym wyroku  z 12 sierpnia 2010 (III SA/Wa 1961/09) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie rozstrzygnął, czy  przychody radcy prawnego, wykonującego swój zawód jako wspólnik w spółce osobowej (sytuacja taka sama jak u adwokatów)  z tytułu świadczenia pomocy prawnej z urzędu, należą do przychodów, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 i art. 13 pkt 6 ustawy o PIT, to jest przychodów osób, którym organ władzy  lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator na podstawie właściwych przepisów zlecił wykonanie określonych czynności.

Sędziowie WSA analizując uwarunkowania prawne, w tym stosunek między pełnomocnikiem wyznaczonym z urzędu a sądem, uznali, że tak nie jest i nie ma podstaw merytorycznych, by uznać, że występujący w art. 13 pkt 6 ustawy o PIT zwrot „sąd zlecił wykonanie określonych czynności” odnosi się do świadczącego pomoc prawną z urzędu radcy prawnego.

Pomoc prawna

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o adwokaturze zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.

Według ust. 2 tego artykułu pomoc prawna świadczona jest osobom fizycznym, podmiotom gospodarczym oraz jednostkom organizacyjnym. Przez jednostkę organizacyjną rozumie się organ państwowy lub samorządowy, osobę prawną, organizację społeczną lub polityczną oraz inny podmiot nieposiadający osobowości prawnej.

Stosownie do art. 21  adwokat świadczy pomoc prawną z urzędu w okręgu sądu rejonowego, w którym wyznaczył swoją siedzibę zawodową.

Z kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o adwokaturze (art. 29 ust. 1) oraz rozporządzenia ministra sprawiedliwości wynika, że wynagrodzenie za czynności adwokata z urzędu opłaca:

- klient (co wchodzi w grę raczej tylko teoretycznie) lub

- przeciwnik procesowy klienta, który przegrał, lub

- Skarb Państwa.

Jeśli NSA podtrzyma rozstrzygnięcie WSA, wydaje się, że również na gruncie ustawy o VAT należałoby uznać, że pomoc prawna z urzędu, jako czynność niewykonywana na zlecenie sądu,  jest świadczona na rzecz reprezentowanego klienta. A to oznacza obowiązek ewidencji transakcji w kasie, jeśli jest to osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej.

Jak liczyć obrót

Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów uzyskanym przez Naczelną Radę Adwokacką wynagrodzeń z „urzędówek” uzyskanych przed wejściem w życie zmiany ustawy o VAT oraz ustawy Prawo o miarach (a więc przed 1 kwietnia) nie należy brać pod uwagę przy wyliczaniu obrotu obligującego do zainstalowania kasy fiskalnej.

Wprawdzie wydany w marcu 2011 przez NRA komunikat - patrz ramka nie wyjaśnia, które zmienione przepisy wprowadzają obowiązek wliczania wynagrodzeń za sprawy prowadzone z urzędu do obrotu, od którego uzależniony jest obowiązek posiadania kas fiskalnych (czyli także obowiązek ewidencji takiego obrotu na kasie), to wydaje się, że chodzi o powołany na wstępie art. 29 ust. 1 zdanie trzecie: „Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy lub osoby trzeciej”.

Relacja pełnomocnik – sąd

Według WSA w Warszawie:

- W przypadku świadczenia pomocy prawnej z urzędu przez radcę prawnego sąd nie zleca wykonania określonych czynności ani w cywilistycznym rozumieniu zlecenia, ani zlecenia rozumianego jako nakaz, polecenie. Sąd w celu realizacji konstytucyjnego prawa do sądu (45 ust. 1 konstytucji) w ramach przyznanej pomocy prawnej umożliwia stronie postępowania, która nie ma środków finansowych na opłacenie fachowej pomocy prawnej, skorzystanie z takiej pomocy.

- Ustanowienie przez sąd radcy prawnego powoduje powstanie obowiązków i uprawnień okręgowej izby radców prawnych w zakresie wyznaczenia konkretnej osoby pełnomocnika z urzędu. Członkowie korporacji  świadcząc pomoc prawną z urzędu, wypełniają obowiązek o charakterze publicznoprawnym.

- Sąd orzekając o przyznaniu pomocy prawnej poprzez ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika przyznaje prawo do nieodpłatnej pomocy prawnej, nie wskazując z imienia i nazwiska pełnomocnika, który pomoc tę będzie świadczył. Wskazanie konkretnego pełnomocnika następuje na podstawie odrębnych i niezależnych od sądu decyzji organów samorządu zawodowego (w przypadku radców prawnych  okręgowej izby radców prawnych).

- Jakie czynności podejmie ustanowiony z urzędu pełnomocnik, nie wynika z samego faktu jego ustanowienia  czy wyznaczenia, czyli nie z decyzji sądu, lecz z woli osoby, na rzecz której ma być świadczona pomoc prawna, stanu sprawy, przepisów procesowych itd.

- Między pełnomocnikiem (obrońcą) wyznaczonym z urzędu a sądem nie powstaje żaden stosunek prawny – ani cywilnoprawny, ani o charakterze publicznoprawnym, sąd nie ponosi odpowiedzialności za działania lub zaniechania adwokata lub radcy prawnego, oni zaś nie ponoszą odpowiedzialności wobec sądu, lecz wobec osoby, której prawne interesy reprezentują.

- Nie można mylić dwóch różnych pojęć, tj. prawa do pomocy prawnej świadczonej z urzędu z wykonywaniem czynności związanych z tą pomocą.

Przed 1 kwietnia nie do limitu

Komunikat prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej w sprawie kas rejestrujących dla adwokatów