Kiedy dokładnie należy otworzyć testament i kto powinien to zrobić?

Zasady regulujące proces otwarcia i ogłoszenia testamentu zostały opisane w art. 646-654 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc). Kluczowy w kontekście terminu, w jakim należy otworzyć testament, jest art. 646, który mówi, że „Osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza”. W paragrafie drugim art. 646 czytamy z kolei, że „Kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę.”

Otwarcie testamentu po śmierci spadkodawcy. Ile jest na to czasu? 

Jak widać, Kodeks postępowania cywilnego nie określa precyzyjnie terminu, w którym osoba posiadająca testament ma się zgłosić z nim do sądu lub do notariusza. Nie ma zatem dokładnego terminu jego otwarcia. Praktycy podkreślają jednak, że znaczenie ma stwierdzenie zawarte w art. 646, że osoba, u której znajduje się testament, powinna złożyć go w sądzie lub u notariusza „gdy dowie się o śmierci spadkodawcy”. Sugeruje to, że przekazanie testamentu powinno nastąpić niezwłocznie po śmierci spadkodawcy. Na osoby uchylające się od tego obowiązku może zostać nałożona kara, mogą one również odpowiadać za powstałe w wyniku tego szkody.

Warto pamiętać, że obowiązek złożenia testamentu „w sądzie spadku” ma każdy posiadacz takiego dokumentu. Nie ma tutaj znaczenia, czy według osoby, u której testament się znajduje, dokument ten jest aktualny lub ważny. Ocena należy do sądu lub notariusza, który będzie dokonywał otwarcia i ogłoszenia testamentu.

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Ile razy można zmienić testament notarialny i w jakim trybie? Zasady są jasne

Testament sporządzony w formie aktu notarialnego jest zaliczany do grupy testamentów zwykłych. Mo...

Do jakiego sądu trzeba złożyć testament po śmierci spadkodawcy?

W przepisach powiedziane jest, że po śmierci spadkodawcy testament powinien trafić do „sądu spadku”. To określenie oznacza sąd rejonowy właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeśli miejsce zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie jest znane, dokument powinien trafić do sądu rejonowego, na terenie którego znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Jeżeli ktoś nie dysponuje takimi informacjami, składa dokumenty w sądzie rejonowym dla m.st. Warszawy.

Co się dzieje, gdy ktoś zwleka z przekazaniem testamentu do sądu lub notariusza?

Sporządzenie testamentu może sugerować, że zmarły zadysponował swoim majątkiem w sposób inny niż ten, który wynika z dziedziczenia ustawowego. Można sobie wyobrazić sytuację, że osoba, która jest w posiadaniu testamentu (czyli na przykład członek bliskiej rodziny), ze względu na własny interes może nie chcieć ujawnienia treści tego dokumentu. Uchyla się więc od obowiązku przekazania go do sądu lub do notariusza.

Dlatego osoby zainteresowane (np. spadkobiercy testamentowi czy pozostali członkowie rodziny) mogą zawiadomić sąd o istnieniu testamentu oraz złożyć wniosek o jego otwarcie i ogłoszenie. Sąd powinien wtedy nakazać osobie, która testament posiada, złożenie go w odpowiednim terminie. W art. 48 kpc czytamy: „Sąd po wysłuchaniu osoby, u której według uzyskanych wiadomości testament się znajduje, wyda z urzędu postanowienie nakazujące jej złożenie testamentu w wyznaczonym terminie”. Na postanowienie sądu w przedmiocie złożenia testamentu przysługuje zażalenie.

Czytaj więcej

Niepełnosprawni

Ważne zmiany w orzekaniu o niepełnosprawności. Nowe przepisy wchodzą 14 sierpnia

14 sierpnia 2025 roku wchodzą w życie zmiany w przepisach dotyczących orzekania o niepełnosprawno...

W jaki sposób przebiega otwarcie i ogłoszenie testamentu przed sądem?

Procedura otwarcia i ogłoszenia testamentu przed sądem nie może się rozpocząć, jeśli sąd nie otrzyma potwierdzenia śmierci testatora w postaci odpisu skróconego aktu zgonu. Otwarcie i ogłoszenie testamentu przez sąd odbywa się na posiedzeniu jawnym. Sąd nie ma obowiązku zawiadamiania osób zainteresowanych o jego terminie. Nie ma jednak przeszkód, aby były one obecne na posiedzeniu, jeżeli uzyskają wiedzę o jego terminie.

W protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu sąd opisuje jego stan zewnętrzny oraz wymienia się jego datę, datę złożenia i osobę, która testament złożyła. Testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia przechowuje się w sądzie spadku. Jeżeli złożonych zostanie kilka testamentów, dokonuje się otwarcia i ogłoszenia każdego z nich. Na każdym umieszcza się również adnotację o innych istniejących dokumentach.

Procedura otwarcia i ogłoszenia testamentu jest wszczynana przez sąd z urzędu lub na wniosek zainteresowanych (czyli np. spadkobiorców, wykonawcy testamentu czy rodziny zmarłego). Ogłoszenie oraz otwarcie testamentu jest zwolnione z opłat sądowych.

Co dzieje się po otwarciu i ogłoszeniu testamentu?

Po otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd (ewentualnie notariusz) jest zobowiązany do zawiadomienia o tym osób, których zapisy testamentu dotyczą. Mówi o tym art. 652 kpc: „O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu, tymczasowego przedstawiciela i kuratora spadku. (…)”. Przyjmuje się, że zawiadomienie powinno zawierać nie tylko informację o otwarciu i ogłoszeniu testamentu, ale także o treści rozrządzeń testamentowych spadkodawcy.

Czytaj więcej

Praca, Emerytury i renty

Ważne zmiany na rynku pracy, decyduje wiek. Nawet 2333 zł dofinansowania do pensji

Od czerwca obowiązują nowe regulacje dotyczące osób powyżej 50. roku życia, które szukają pracy....

Przekazanie tych informacji zainteresowanym jest ważne m.in. dlatego, że otwarcie i ogłoszenie testamentu rozpoczyna bieg niektórych terminów określonych w kolejnych sprawach spadkowych (np. rozpoczyna bieg pięcioletniego przedawnienia roszczeń o zachowek). Sama czynność otwarcia i ogłoszenia testamentu (czy to przez sąd, czy przez notariusza) nie daje praw do spadku. Do tego potrzebne jest uzyskanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (wydaje sąd) lub aktu poświadczenia dziedziczenia (wydaje notariusz).

Otwarcie i ogłoszenie testamentu przez notariusza

Procedura otwarcia i ogłoszenia testamentu może być dokonana przed sądem lub przed notariuszem – oba warianty mają tę samą moc prawną. Decyzja należy do zainteresowanych. Praktycy zalecają wybór notariusza zwłaszcza wtedy, gdy wśród bliskich zmarłego panuje zgoda co do zapisów testamentu. Notariusz jest wtedy szybszą opcją niż oczekiwanie na terminy sądowe. Procedura otwarcia i ogłoszenia testamentu przed notariuszem przebiega według podobnych reguł, co w przypadku sądu. By do niej przystąpić, notariusz musi mieć dowód śmierci spadkodawcy.

Osoba będąca w posiadaniu testamentu powinna go przekazać notariuszowi niezwłocznie po śmierci testatora. Osoby zainteresowane mogą, ale nie muszą być obecne przy otwarciu i ogłoszeniu testamentu (w praktyce najczęściej są).