Strata stanowiska nie oznacza rozstania z urzędem

Pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie – niezwłocznie lub w określonym terminie – odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał. Tak stanowi art.70 § 1 Kodeksu pracy (kp). Przepis ten ma także zastosowanie do osób powołanych na wyższe stanowiska w służbie cywilnej. Zgodnie z art. 53a ust. 5 ustawy o służbie cywilnej (dalej usc) powołanie na takie stanowisko jest równoznaczne z nawiązaniem stosunku pracy na podstawie powołania, w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy.

Odwołanie ze stanowiska jest przy tym, co do zasady, równoznaczne:

- z wypowiedzeniem umowy o pracę (przy czym w okresie wypowiedzenia pracownik ma prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem) lub

- z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli nastąpiło z przyczyn, o których mowa w art. 52 lub 53 kp.

Rozwiązanie stosunku pracy z powołania nie oznacza jednak, że osoba, którą to dotknęło musi pożegnać się ze służbą cywilną. O tym czy jej dalsza kariera w tej formacji jest możliwa zależy od tego czy na wyższe stanowisko została powołana spośród członków korpusu sc czy spoza niego. A także czy jej stosunek pracy jest objęty ochroną.

Odwieszenie stosunku pracy

W przypadku osób powołanych na wyższe stanowisko spośród członków korpusu sc odwołanie z takiego stanowiska oznacza „reaktywowanie" zawieszonego na ten czas dotychczasowego stosunku pracy. Zgodnie, bowiem z art. 53a usc po zakończeniu urlopu bezpłatnego, który udzielany jest członkowi korpusu sc powołanemu na wyższe stanowisko z urzędu, dyrektor generalny wyznacza mu stanowisko pracy zgodne z jego kwalifikacjami i umiejętnościami zawodowymi. Po odwołaniu z wyższego stanowiska członek korpus sc kontynuuje zatem zatrudnienie w tej służbie. Nie wraca jednak automatycznie na stanowisko, które zajmował przed urlopem. Dostaje nowy przydział, choć oczywiście jego powrót na wcześniej zajmowane stanowisko jest także możliwy, jeśli taka będzie decyzja dyrektora generalnego urzędu.

Warto zauważyć, że przepisy milczą na temat warunków zatrudnienia, jakie mogą być takim osobom zaproponowane po ich powrocie do macierzystego urzędu. A to oznacza, że mogą się one zmienić, także na gorsze.

Odejście nie zawsze konieczne

Dla osoby, która na wyższe stanowisko w sc trafiła spoza służby cywilnej odwołanie ze stanowiska oznacza zwykle zakończenie pracy w danym urzędzie. Ale nie zawsze. Również ona może, bowiem kontynuować w nim zatrudnienie, gdy:

- w wyniku porozumienia z pracodawcą zostanie zatrudniona na podstawie umowy o pracę nowym stanowisku i nowych warunkach,

- jest osobą korzystająca z szczególnej ochrony stosunku pracy (wymienioną w art.72 § 2 i 3 kp). Wtedy, bowiem pracodawca choćby było mu to całkowicie nie na rękę ma obowiązek zaproponować jej inną pracę.

Jak uznał SN w wyroku z 24 lipca 2001 r. (I PKN 551/00, OSNAPiUS 2003 nr 12, poz., 290) choć, w myśl art. 70 § 1 i § 3 kp, odwołanie pracownika ze stanowiska powoduje, co do zasady rozwiązanie stosunku pracy (w sposób równoznaczny z wypowiedzeniem umowy o pracę bądź też w sposób równoznaczny z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia), regulacja ta nie wyklucza możliwości ustalenia przez strony, że po odwołaniu pracownika ze stanowiska i po zakończeniu stosunku pracy z powołania będą one kontynuować stosunek pracy, tyle, że na innej podstawie.

Możliwość takiego ukształtowania sytuacji pracownika wynika wprost z art. 71 kp. Stanowi on, że na wniosek lub za zgodą pracownika odwołanego ze stanowiska pracodawca może nie tylko zatrudnić go w okresie wypowiedzenia przy innej pracy, odpowiedniej ze względu na jego kwalifikacje zawodowe, ale może także po upływie okresu wypowiedzenia zatrudnić go na uzgodnionych warunkach pracy i płacy. A zatem, oświadczenie o odwołaniu może spowodować definitywne ustanie stosunku pracy, ale może też – w zależności od zamiaru organu odwołującego – spowodować utratę stanowiska przez pracownika przy jednoczesnej zgodnej woli stron utrzymania między nimi stosunku pracy. W takiej sytuacji konieczne jest jednak – jak stanowi art. 71 kp – uzgodnienie przez strony nowych warunków zatrudnienia.

W ciąży i przed emeryturą

Szczególna ochrona stosunku pracy nie stanowi, co do zasady, przeszkody w odwołaniu pracownika ze stanowiska, a co za tym idzie rozwiązaniu z nim stosunku pracy na podstawie powołania. Jednak dwie grupy pracowników: pracownice w ciąży oraz osoby będące w wieku przedemerytalnym, którym brakuje niż 2 lata do nabycia prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zostały potraktowane wyjątkowo. W przypadku ich odwołania pracodawca jest obowiązany zaproponować im inną pracę, odpowiednią ze względu na ich kwalifikacje zawodowe, przy czym przez okres równy okresowi wypowiedzenia zachowują one prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem. Zatrudnienie tych osób po odwołaniu może być, zatem u dotychczasowego pracodawcy kontynuowane, z tym, że nie na podstawie powołania a na podstawie umowy o pracę.

Przez propozycję pracy „odpowiedniej" w rozumieniu przytoczonego przepisu należy rozumieć taką, w której kwalifikacje zawodowe pracownika zostaną należycie wykorzystane. Składając taką propozycję pracodawca powinien uwzględniać nie tylko profil wykształcenia pracownika, ale także jego doświadczenie zawodowe, dodatkowo nabytą wiedzę specjalistyczną, w tym również z dziedzin pokrewnych do posiadanego wykształcenia. Tak uznał SN w wyroku z 24 września 2004 r. (II PK 28/04, MoP 2004, Nr 20, s., 918). Przy czym propozycja nowej pracy nie musi być złożona jednocześnie z odwołaniem. Jej późniejsze złożenie, choć nie jest wadą aktu odwołania, rzutuje jednak na bieg okresu wypowiedzenia stosunku pracy (uzasadnienie wyroku SN z 18 maja 2010 r., I PK 15/10, Legalis nr 389759).

Jeżeli bowiem chroniony pracownik nie wyrazi zgody na podjęcie innej pracy, stosunek pracy ulega rozwiązaniu z upływem okresu równego okresowi wypowiedzenia, którego bieg rozpoczyna się od dnia zaproponowania na piśmie innej pracy.

Odmowa czasami uzasadniona

Powstaje pytanie: co się stanie, gdy pracodawca zlekceważy ten obowiązek i albo w ogóle nie zaproponuje pracownikowi innej pracy albo zrobi to, ale jego propozycja z oczywistych względów nie będzie mogła być przez pracownika przyjęta. Według SN, który w cytowanym wcześniej orzeczeniu z 24 września 2004 r. rozstrzygnął ten problem, zaproponowanie pracy w oczywisty sposób niespełniającej wskazanych wyżej wymagań powoduje, że stosunek pracy mimo nieprzyjęcia oferty nowej pracy przez pracownika nadal trwa. Zdaniem SN zakaz wypowiedzenia umowy o pracę pracownicy w ciąży, a także pracownikowi w wieku przedemerytalnym, został zmodyfikowany dopuszczeniem takiej możliwości, ale „pod warunkiem". Dopiero jego spełnienie, czyli wykonanie obowiązku zapewnienia chronionym pracownikom określonej, (lecz nie jakiejkolwiek) pracy, jest przesłanką wywołania skutku, jaki ma spowodować rozwiązanie stosunku pracy.

Potwierdza to stanowisko w zdaniu drugim art. 72 § 2 kp. Zgodnie z nim, jeżeli pracownica, a także pracownik objęci ochroną przedemerytalną „nie wyrazi zgody na podjęcie innej pracy, stosunek pracy ulega rozwiązaniu...". Wnioskując, a contrario, jeżeli osoba odwołana wyraziła zgodę na podjęcie innej pracy, lub jej nie zapewniono pracy odpowiedniej do jej kwalifikacji, to mimo odwołania ze stanowiska, nie dochodzi do rozwiązania stosunku pracy i trwa on nadal.