W polskim życiu publicznym nie ma wielu tematów, które trwają w stanie takiego zawieszenia jak media publiczne. Co kilka lat pojawia się zapowiedź „wielkiej reformy”, nowej ustawy, nowego otwarcia – a kończy się na kosmetyce, sporach o personalia i retoryce o „przywracaniu publicznego charakteru PR i TVP”. Tymczasem prawdziwy problem ma charakter ustrojowy, nie personalny. Polskie media publiczne funkcjonują w środowisku cyfrowym, które wymaga nowych modeli komunikacji, organizacji i interakcji z odbiorcami – środowisku charakteryzującym się konwergencją mediów, platformowością, logiką algorytmiczną i kulturą partycypacyjną. Jednak wiele praktyk instytucjonalnych, organizacyjnych i redakcyjnych tych mediów wciąż opiera się na analogowym paradygmacie działania – zarówno w sensie technologicznym, jak i mentalnym. System, który miał gwarantować równowagę między rynkiem, państwem i społeczeństwem, utracił przejrzystość i sens.

Czytaj więcej

Prawo w Polsce

Koniec abonamentu RTV. Są założenia nowej ustawy medialnej

2,5 mld złotych waloryzowane o wskaźnik inflacji zamiast dotychczasowego abonamentu RTV - takie j...

Przede wszystkim chronić użytkowników

Dzisiejsze media nie mieszczą się w granicach starych definicji. Granice między telewizją, radiem, internetem i mediami społecznościowymi zacierają się, a prawo wciąż traktuje je jak odrębne światy. Konwergencja technologiczna wymaga konwergencji regulacyjnej – a tej w Polsce wciąż brak.

System dualny ((media publiczne – media komercyjne), który powstał w latach 90., opierał się na logice ograniczonych częstotliwości i koncesji. Dziś natomiast nadawanie treści nie wymaga częstotliwości, lecz infrastruktury cyfrowej i zaufania odbiorcy. W tym kontekście pytanie o „koncesję na misję publiczną” staje się nie tyle administracyjnym, co filozoficznym problemem państwa wobec sfery komunikacji społecznej.

Dyrektywa AVMSD (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego (PE) i Rady (UE) o audiowizualnych usługach medialnych z 10 marca 2010 r. zaktualizowana w 2018 r.)) czy Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady – Europejski Akt o Wolności Mediów (EMFA), które obowiązuje od 8 sierpnia 2025 r. i działa bezpośrednio, wskazują właściwy kierunek. Regulacje mają chronić prawa użytkownika i pluralizm oraz niezależność mediów publicznych, a nie interesy instytucji. W Polsce tymczasem wciąż trwa spór o to, kto i jak ma wybierać zarząd TVP, a nie o to, jak chronić obywatela przed ograniczeniem różnorodności przekazu i presjami zewnętrznymi – przez rynek, państwo czy third-party platforms.

Czytaj więcej

Publicystyka

Bogusław Chrabota: Projekt ustawy o mediach publicznych na gruzach systemu

Jest wreszcie projekt nowelizacji ustawy medialnej. W czwartek przedstawili go publicznie min. Ma...

Funkcjonowanie KRRiT. Skuteczność i niezależność

Zmieniający się gwałtowanie kontekst działania mediów publicznych, jak i zmiany technologiczne wywołują wiele różnych problemów i dylematów.

Pierwszym, który wymaga rozwiązania, jest pozycja Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Zgodnie z Konstytucją RP ma ona stać na straży interesu publicznego w radiofonii i telewizji. W praktyce jednak utraciła tę rolę, stając się notariuszem decyzji politycznych.

Odzyskanie funkcji strażniczej wymaga zarówno zmian kompetencyjnych, jak i personalnych – ale nie może oznaczać upolitycznienia pod nowym szyldem. Propozycje zwiększenia liczebności członków Rady czy wymóg podejmowania decyzji kwalifikowaną większością mogą poprawić transparentność, ale jednocześnie spowalniają proces decyzyjny. Trzeba więc zdecydować: czy chcemy ciała reprezentatywnego, czy skutecznego. Ideałem byłoby jedno i drugie – ale to wymaga profesjonalizacji, a nie jedynie nowego układu sił.

Wolność redakcyjna to nie przywilej dziennikarzy, lecz warunek prawdziwej misji publicznej. Jednak w Polsce pojęcie „niezależności” często bywa mylone z brakiem odpowiedzialności. Dlatego drugi dylemat – między autonomią redakcji a nadzorem instytucjonalnym – jest tak trudny.

Z jednej strony potrzebne są gwarancje niezależności, np. kodeks etyki i mechanizmy ochrony przed ingerencją polityczną czy ekonomiczną. Z drugiej – konieczny jest system ewaluacji jakości i etyki, realizowany przez rady powiernicze i KRRiT. Brak takiego systemu prowadzi do chaosu, w którym pojęcie misji publicznej ulega dowolnej interpretacji, a dziennikarze tracą punkt odniesienia.

Epoka konwergencji wymaga elastyczności

Koncepcja rad powierniczych – obywatelskich ciał nadzorczych nad mediami publicznymi – jest próbą uspołecznienia kontroli. W praktyce jednak rodzi pytania o proporcje. Rada licząca 27 czy 31 członków może być forum pluralizmu, ale i areną bezradności.

Szeroki zakres kompetencji – od opiniowania kart powinności po nadzór nad majątkiem – wymaga profesjonalizacji i jasnych reguł współpracy z KRRiT i zarządami spółek. W przeciwnym razie dojdzie do rozmycia odpowiedzialności i sytuacji, w której nikt nie ponosi konsekwencji za decyzje, a wszyscy mają poczucie misji. Model brytyjskiego BBC Board czy niemieckiej Rady Telewizyjnej ZDF pokazuje, że społeczny nadzór działa tylko wtedy, gdy ma jasne ramy prawne i procedury podejmowania decyzji.

Kolejny spór dotyczy katalogu zadań mediów publicznych. Z jednej strony potrzebne jest doprecyzowanie, jakie treści, dla kogo, w jakim celu? Z drugiej – media nie mogą być zakładnikami listy obowiązkowych programów rodem z lat 90.

Epoka konwergencji wymaga elastyczności: oferty nielinearnej, mobilnej, interaktywnej. Przeniesienie szczegółowych wymogów do tzw. kart powinności umożliwia dostosowanie programów do zmian technologicznych, ale ogranicza porównywalność w czasie. Kluczem powinna być więc nie kontrola formatu, lecz kontrola efektu – czyli badanie, czy media rzeczywiście realizują funkcję kulturotwórczą, edukacyjną i obywatelską.

Nawet najlepiej określone zadania nadawców publicznych pozostaną deklaracjami, jeśli nie będzie towarzyszył im mechanizm ocen. Regularne badania jakości treści, telemetria, audyty społeczne – to narzędzia nie biurokracji, lecz legitymizacji. Jednak i tu pojawia się dylemat: czy ocena ma być procesem badawczym, czy praktycznym?

Nadmierna formalizacja i mnożenie audytów może sparaliżować zarządzanie i generować koszty. Z drugiej strony brak wiarygodnych danych prowadzi do arbitralnych ocen polityków. Odpowiedzią mogłoby być wprowadzenie stałego, niezależnego ośrodka ewaluacji – wzorem brytyjskiego Ofcomu – który analizuje jakość i pluralizm treści w całym systemie, nie tylko w mediach publicznych.

Finanse mediów publicznych – szanse i niebezpieczeństwa

Żaden system nie przetrwa bez stabilnego finansowania. Ale sposób, w jaki pieniądze trafiają do mediów publicznych, przesądza o ich niezależności.

Finansowanie poprzez budżet, nawet jeżeli zapewnia przewidywalność, czyni nadawcę zakładnikiem decyzji politycznych. Składka audiowizualna – niska, powszechna, zintegrowana z systemem podatkowym – mogłaby przywrócić poczucie współodpowiedzialności obywateli. Jednak aby stała się akceptowalna, musi być powiązana z transparentnością wydatków i raportowaniem efektów. Nie może być kolejnym podatkiem na instytucję, której społeczeństwo nie ufa.

Ograniczenie reklam w mediach publicznych to postulat słuszny, ale ryzykowny. Zbyt gwałtowne odcięcie źródeł komercyjnych bez zapewnienia alternatywnego finansowania może doprowadzić do zubożenia oferty, zwłaszcza w obszarze rozrywki i produkcji niezależnej.

Ograniczenie reklam powinno być procesem stopniowym, sprzężonym z rosnącą bazą wpływów ze składki. Celem nie jest eliminacja rynku, lecz jego uporządkowanie: reklama nie może definiować programu, ale może współfinansować treści o charakterze społecznym, edukacyjnym czy kulturalnym.

Czytaj więcej

Opinie polityczno - społeczne

Jan Dworak, Stanisław Jędrzejewski: Potrzebujemy nowego prawa medialnego

Tylko kompleksowa reforma medialna i restrukturyzacja KRRiT może zagwarantować, że w dobie global...

Kryzys zaufania do mediów publicznych

Propozycje połączenia TVP i Polskiego Radia w jedną strukturę budzą silne emocje. Z perspektywy ekonomicznej konsolidacja ma sens – pozwala osiągnąć efekt synergii, redukcję kosztów i wspólne wykorzystanie zasobów technologicznych. Jednak z punktu widzenia pluralizmu i kultury regionalnej niesie ryzyko centralizacji i homogenizacji przekazu.

Rozwiązaniem mogłaby być konsolidacja „od dołu” – łączenie regionalnych struktur radiowych i telewizyjnych, ale przy zachowaniu autonomii redakcyjnej. Podobny model, znany z Niemiec czy Austrii, umożliwia współpracę i wspólne standardy bez likwidacji lokalnej różnorodności.