Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku IV CSK 642/16 z 18 sierpnia 2017 r.
Powodem był syndyk masy upadłości spółki w stanie upadłości likwidacyjnej. Domagał się od pozwanej gminy zapłaty tytułem zwrotu udzielonego przez upadłego zabezpieczenia należytego wykonania umowy o roboty budowlane. Transakcja wiążąca spółkę i gminę zabezpieczona była kwotą zapłaconą pozwanej przez powoda. Wkrótce ogłoszono upadłość likwidacyjną spółki. Syndyk złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy, żądając zwrotu zabezpieczenia. Pozwana poinformowała, iż w takim wypadku korzysta z prawa potrącenia swoich wierzytelności z karą umowną, przewidzianą na wypadek odstąpienia z przyczyn dotyczących wykonawcy. Syndyk zakwestionował należność z tego tytułu, wskazując na szczególny charakter odstąpienia od umowy, które należało ocenić na podstawie ustawy Prawo upadłościowe (dalej: Prawo upadłościowe).
Czytaj także: Czy upadłość byłego małżonka wyklucza podział majątku wspólnego - wyrok Sądu Najwyższego
Należało ustalić, czy zastosowanie powinny znaleźć przepisy Prawa upadłościowego, czy ogólne regulacje Kodeksu cywilnego o potrąceniu. Sąd stwierdził, że przepis szczególny odnosi się wyłącznie do potrącenia wierzytelności istniejących w chwili ogłoszenia upadłości, a nie do powstałych po tym fakcie. Warunki do dokonania potrącenia przez pozwaną w niniejszej sprawie ziściły się na skutek odstąpienia syndyka od umowy. W ocenie sądu, szczególne przepisy o potrąceniu w postępowaniu upadłościowym stosuje się jedynie do potrącenia z wierzytelnością upadłego, która wchodzi w skład masy upadłości. Jeżeli potrącenie dotyczy innych wierzytelności upadłego – to odbywa się ono na zasadach ogólnych.
Oddalone w całości powództwo zostało jednak uwzględnione po wniesieniu apelacji. Sąd II instancji uznał, że znajdowało zastosowanie Prawo upadłościowe, ponieważ umowa była wzajemna i syndyk mógł od niej odstąpić. Równocześnie doszedł do przekonania, że wierzytelność wzajemna pozwanej nie powstała, a tym samym nie mogło dojść do skutecznego zgłoszenia zarzutu potrącenia. Pozwana musiała zwrócić kaucję ze względu na odpadnięcie podstawy świadczenia.
