Szef KAS będzie mógł zablokować rachunek bankowy przedsiębiorcy

Jak wynika z publicznie dostępnych danych, tzw. luka VAT, odzwierciedlająca niedobór tego podatku, wynosi rocznie ok. 20 mld. zł. Jej powstanie i rozmiary są spowodowane przez dwa czynniki:

- po pierwsze, nieuzasadnione zwroty związane z wyłudzeniami oraz

- po drugie, przez sprzedaż niezgłoszoną do opodatkowania.

W szczególności ta pierwsza kategoria nieprawidłowości jest niebezpieczna, ponieważ za tymi oszustwami często stoją zorganizowane grupy przestępcze i ich skala przyjmuje niekiedy bardzo znaczące rozmiary. W celu uwiarygodnienia przeprowadzanych „transakcji" grupy przestępcze powszechnie zaczęły stosować przelewy bankowe, niemniej wykazanie rzeczywistego charakteru tego typu operacji okazało się w praktyce utrudnione (por. Raport NIK „Przeciwdziałanie wprowadzaniu do obrotu gospodarczego faktur dokumentujących czynności fikcyjne" KBF.410.007.00.2015 Nr ewid. 24/2016/P/15/011/LBF, str. 9 – 14). Ponadto, system bankowy jest wykorzystywany również do legalizacji środków uzyskanych w związku z oszustwami podatkowymi, co wymaga wprowadzenia mechanizmów analizy możliwości wystąpienia tego rodzaju ryzyka oraz mechanizmów zapobiegania popełnianiu przestępstw karnych skarbowych w tym zakresie.

Wskazane przyczyny uzasadniają dokonaną nowelizację kilku aktów prawnych, w tym w szczególności ustawy z 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 201 ze zm.; dalej: ordynacja podatkowa). Zmiany te zostały wprowadzone ustawą z 24 listopada 2017 roku o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. Ustawa weszła w życie zasadniczo w terminie 14 dni od dnia jej ogłoszenia, a więc 13 stycznia br., przy czym przepisy dotyczące blokady rachunku bankowego wejdą w życie dopiero po upływie czterech miesięcy od dnia jej ogłoszenia, a więc 29 kwietnia br.

Przed zmianą

Do tej pory banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe były zobowiązane do współpracy z organami publicznymi m.in. w razie uzasadnionego podejrzenia, że działalność banku jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych (art. 106a prawa bankowego) oraz do sporządzania i przekazywania Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej informacji o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (art. 82 § 2 ordynacji podatkowej). Banki mają przy tym prawo, ale nie obowiązek, tymczasowo zablokować rachunek bankowy na okres do 72 godzin w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że zgromadzone na nim środki pochodzą z przestępstwa, o czym zawiadamiają prokuratora. Ponadto, banki i SKOK-i są zobowiązane analizować oraz raportować do Szefa KAS (dawniej: Generalny Inspektor Informacji Finansowej) transakcje w trybie określonym w ustawie z 16 listopada 2000 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 1049). Ustawa z 24 listopada 2017 roku rozszerza dotychczasowe ramy współpracy pomiędzy organami administracji publicznej a instytucjami finansowymi działającymi na terenie Polski i wyposaża Szefa KAS w nowe kompetencje.

Analiza ryzyka nadużyć w systemie finansowym

Nowe rozwiązania prawne zostały wprowadzone przede wszystkim do ordynacji podatkowej jako jej nowy dział IIIB „Przeciwdziałanie wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych" obejmujący nowe art. 119zg – art. 119zzj. Nowe przepisy nakładają na Szefa KAS obowiązek przeprowadzania analizy ryzyka możliwości wykorzystywania systemu bankowego do celów mających związek z przestępstwami karnymi skarbowymi oraz żądania jego blokady w określonych przypadkach. Analiza ryzyka ma być przeprowadzana przez Szefa KAS na podstawie dwóch źródeł informacji:

a) informacji posiadanych i opracowanych przez jednostki podległe Szefowi KAS (m.in. dane z banków, z deklaracji podatkowych) oraz

b) analizy przygotowanej przez izbę rozliczeniową (Krajową Izbę Rozliczeniową S.A.), która będzie ustalać w swoim systemie teleinformatycznym wskaźnik ryzyka na podstawie danych pochodzących z banków i SKOK-ów.

Nowością jest analiza ryzyka odbywająca się w systemie teleinformatycznym izby rozliczeniowej („STIR"). STIR ma służyć do odbioru danych w celu ustalenia wskaźnika ryzyka, przekazywania danych do Centralnego Rejestru Danych Podatkowych oraz do banków i SKOK-ów oraz do pośredniczenia w wymianie informacji pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w systemie oceny ryzyka. Wskaźnik ryzyka ma określać prawdopodobieństwo wystąpienia wykorzystania systemu bankowego do przestępstwa karno-skarbowego i będzie ustalany przez izbę rozliczeniową. Izba rozliczeniowa, oprócz danych bankowych, może przetwarzać dane z rejestrów publicznie dostępnych takich jak CRP KEP, KRS, CEIDG, rejestry podatników VAT itp. Samo określenie wskaźnika odbywa się automatycznie na podstawie opracowanych przez izbę rozliczeniową algorytmów, uwzględniających najlepsze praktyki sektora bankowego w zakresie przeciwdziałania popełnianiu przestępstw oraz przestępstw skarbowych. Ocena ryzyka uwzględnia także kryteria bardzo zbliżone do tych, które są uwzględniane w przypadku analizy ryzyka prania brudnych pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. W celu weryfikacji posiadanych danych oraz wniosków wynikających z analizy wskaźnika ryzyka, Szef KAS może zwrócić do banku lub SKOK-u o przekazanie dodatkowych danych. Na podstawie uzyskanych informacji oraz własnych analiz Szef KAS będzie podejmował odpowiednie środki zaradcze.

Nowe uprawnienia fiskusa

Jeżeli analiza ryzyka wykaże zasadność podjęcia kroków zapobiegawczych, to Szef KAS będzie miał możliwość wydania postanowienia o blokadzie rachunku bankowego. Blokada nie wyłącza podjęcia innych działań zapobiegawczych np. wszczęcia kontroli podatkowej. Blokada rachunku bankowego polega na czasowym uniemożliwieniu dysponowania i korzystania ze środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku. Powoduje ona niemożność obciążania rachunku (z nielicznymi wyjątkami dokonywania wypłat za zgodą Szefa KAS), nie ma natomiast wpływu na jego zasilanie. Szef KAS będzie mógł wydać postanowienie o blokadzie rachunku na okres nie dłuższy niż 72 godziny, jeżeli posiadane informacje wskazują, że rachunek może być wykorzystywany do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi. Na podstawie takiego postanowienia Szef KAS przekaże następnie żądanie blokady bankowi oraz poinformuje o blokadzie właściwego naczelnika urzędu skarbowego oraz prokuratora. Wyjątkowo blokada będzie mogła być przedłużona na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzy miesiące, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że podmiot, do którego należy zablokowany rachunek bankowy, nie wykona zobowiązania podatkowego o wartości przekraczającej 10 000 euro.

Skarga do WSA możliwa od razu

Z uwagi na daleko idące skutki związane z zastosowaniem czasowej blokady rachunku bankowego, zainteresowany podmiot, któremu zablokowano rachunek bankowy, będzie mógł skorzystać z dwóch dróg ochrony prawnej.

1. Będzie mógł złożyć do Szefa KAS wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, który powinien być rozpatrzony w terminie maksymalnie siedmiu dni. Z pozoru to rozwiązanie mogłoby się wydawać nieefektywne, ponieważ Szef KAS, ponownie rozpatrując sprawę, mógłby oceniać sprawę poprzez pryzmat już dokonanego rozstrzygnięcia.

2. W związku z tym zainteresowany podmiot, na zasadzie odpowiednio stosowanego art. 52 § 3 ustawy - Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, będzie mógł od razu wnieść skargę na to postanowienie do sądu administracyjnego. Istotne jest również to, że wniesiona skarga będzie przekazywana do sądu administracyjnego wraz z aktami sprawy w terminie pięciu dni od dnia jej otrzymania, a sąd administracyjny będzie miał 30 dni na jej rozpatrzenie.

Przykład

Megabud S.A. zajmuje się dystrybucją wyrobów budowlanych. Spółka zaczęła w niewielkich odstępach czasu przeprowadzać operacje zakupu i sprzedaży dużych ilości artykułów spożywczych od podmiotów zagranicznych. Z uwagi na znaczący wzrost obrotów w krótkim okresie spółka została w związku z tymi transakcjami wyselekcjonowana do dalszej analizy przez izbę rozliczeniową. Poinformowała ona Szefa KAS, że w tym przypadku dokonywane oraz otrzymywane zapłaty były każdorazowo na bardzo zbliżonym poziomie, w związku z czym istnieje uzasadnione podejrzenie uczestniczenia w tzw. karuzeli VAT. Szef KAS wydał postanowienie o zablokowaniu wszystkich rachunków spółki oraz przekazał odpowiednie żądanie do banku oraz poinformował o tym prokuratora i naczelnika US właściwego dla spółki. Megabud S.A. może od razu złożyć bezpośrednio skargę do WSA na postanowienie o zablokowaniu rachunku bankowego.

Środek tymczasowy

Blokada rachunku bankowego jest ze swojej natury środkiem tymczasowym. Dlatego nowe przepisy przewidują następujące sytuacje, w których wprowadzona blokada upada:

- upływ 72 godzin, jeżeli blokada nie zostanie przedłużona przez Szefa KAS;

- upływ terminu maksymalnego – trzy miesiące – stosowania blokady;

- uchylanie blokady, w związku z ustaniem przesłanek jej zastosowania;

- zajęcie na podstawie zarządzenia zabezpieczenia zobowiązania podatkowego lub należności celnej wraz z odsetkami za zwłokę lub na podstawie postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym wydanego w trybie przepisów – kodeks postępowania karnego.

Autor jest doradcą podatkowym w krakowskim biurze Rödl & Partner