Po wejściu w życie ustawy z 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (DzU z 2018 r., poz. 305; dalej: ustawa) można się spotkać z pierwszymi żądaniami najemców, powołujących się na klauzulę rebus sic stantibus, dotyczącymi obniżenia opłat czynszowych w związku z ograniczeniem handlu w niedziele.
Klauzula rebus sic stantibus wyrażona w art. 3571 kodeksu cywilnego została sformułowana przez ustawodawcę w sposób ogólny, przy użyciu licznych zwrotów niedookreślonych. Stwarza to duże ryzyko rozbieżności orzecznictwa w tym zakresie. Zajęcie jednoznacznego stanowiska odnośnie do relacji między ograniczeniem handlu w niedziele wprowadzanym ustawą a żądaniem obniżenia wysokości czynszu na podstawie art. 3571 k.c. będzie tym bardziej utrudnione, że problem ten jawi się jako zupełnie nowy i nie był do tej pory rozstrzygany przez sądy ani szerzej analizowany w piśmiennictwie.
Dla zastosowania przedmiotowej klauzuli konieczne jest wykazanie, że w chwili zawarcia danej umowy strony nie przewidywały ustawowo określonych następstw nadzwyczajnej zmiany stosunków, tj. nadmiernych trudności przy spełnieniu świadczenia albo grożącej jednej ze stron rażącej straty.
Podstawową przesłanką zastosowania normy art. 3571 k.c. będzie zatem nieprzewidywalność zdarzenia wywołującego zmianę stosunków. Zastosowanie klauzuli rebus sic stantibus będzie możliwe m.in. w razie nadzwyczajnej zmiany sytuacji gospodarczej, tzn. zmiany szczególnie głębokiej, jak załamanie gospodarcze objawiające się hiperinflacją, gwałtownym spadkiem dochodu narodowego, bardzo dużym bezrobociem czy masowymi upadłościami przedsiębiorców.
W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że zmiana stanu prawnego może stanowić nadzwyczajną zmianę stosunków prawnych w rozumieniu art. 3571 k.c. Podkreśla się jednak konieczność wystąpienia zaskakującego charakteru takiej zmiany dla strony danego stosunku. Stąd ta kwestia musi być każdorazowo rozstrzygana w oparciu o okoliczności konkretnego przypadku. Do tej pory takie stanowisko zajmowane było zasadniczo na gruncie prawa daniowego i zmiany stawek podatku i ceł.
