Darowizny w rodzinie - co załatwiamy u notariusza

Rz: Z jakimi darowiznami idzie się do notariusza?

Joanna Greguła:

Notariusz może udokumentować każdą umowę darowizny, jeżeli strony tego chcą. Przedmiotem darowizny mogą być zatem zarówno ruchomości, np. samochód, dzieła sztuki, pamiątki rodzinne, prawa – np. udziały lub akcje w spółkach kapitałowych, jak i papiery wartościowe czy pieniądze. Obowiązkowe są natomiast dla nieruchomości: lokali mieszkalnych, gruntów albo spółdzielczych własnościowych praw do lokalu.

Nawet w najlepszej rodzinie zdarzają się kłótnie. Jak radzi pani darczyńcom zabezpieczyć swoje prawa, by potem nie żałowali?

Osoba, która dokonuje darowizny, a chce dalej korzystać z podarowanego lokalu czy domu, powinna zastrzec w umowie darowizny, aby obdarowany ustanowił na jej rzecz osobistą służebność mieszkania – albo dożywotnio, albo na określony czas.

Służebność osobista to uprawnienie do swobodnego korzystania z darowanej rzeczy w całości lub części. Pamiętajmy, że to prawo osobiste, które przysługuje tylko darczyńcy. Wymaga ustanowienia przez obdarowanego w akcie notarialnym, a wygaśnie z chwilą śmierci darującego i nie podlega dziedziczeniu. Służebności osobiste i prawo użytkowania są niezbywalne. Nie można zatem przenosić uprawnienia do nich na inne osoby.

Od służebności należy odróżnić możliwość zastrzeżenia w umowie darowizny prawa użytkowania, które jest szersze niż służebność, bo uprawnionemu przysługuje nie tylko prawo do korzystania z całości lub część rzeczy, ale także prawo pobierania pożytków. Ma on zatem możliwość osobistego korzystania, a także prawo do np. wynajmowania lokalu i pobierania czynszu, zbierania dla własnych potrzeb plonów z nieruchomości – jeśli przedmiotem darowizny jest grunt itp.

Zapis w tej sprawie powinien widnieć nie tylko w akcie notarialnym, ale i w dziale III księgi wieczystej darowanej nieruchomości. Notariusz w umowie złoży wniosek do sądu wieczystoksięgowego o stosowne wpisy. Po dokonaniu wpisu jako właściciel zostanie ujawniony w dziale II obdarowany, ale darczyńca, na rzecz którego obdarowany ustanowił służebność lub użytkowanie, również będzie wpisany w dziale III. Prawo to może zostać wykreślone dopiero z chwilą jego śmierci, o ile sam wcześniej się go nie zrzeknie.

Jaka jest różnica między darowizną a testamentem?

Idąc do notariusza, nie można zapominać, że jeżeli podarujemy np. działkę tylko jednemu dziecku, to po naszej śmierci darowizna ta będzie zaliczona do spadku, chyba że darujący ją wyłączy. Spadkobierca, który otrzymał za życia od spadkodawcy darowiznę, co do zasady dostanie w wyniku działu spadku mniejszy spadek lub zachowek niż spadkobiercy, którzy darowizny nie otrzymali.

Często osobom, które przychodzą do kancelarii notarialnej, darowizna myli się z testamentem. Tymczasem jest między nimi zasadnicza różnica: testament jest rozrządzeniem wyłącznie na wypadek śmierci i działa po śmierci danej osoby, która zachowuje własność swego majątku do końca życia.