Gospodarstw rolne nie zwiększa zachowku - orzekł SN

Czy jednak  przekazanie gospodarstwa jest darowizną? Kwestia ta wynikła w sprawie, którą Andrzej T. wytoczył bratu Mirosławowi, domagając się  160 tys. zł zachowku ze spadku po ojcu, który zmarł w 2008 r., ale 20 lat wcześniej przekazał Mirosławowi liczące nieco ponad 1 ha, ale wartościowe gospodarstwo rolne na obrzeżach  jednego z miast śląskich.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego na ten temat było skąpe. W uchwale siedmiu sędziów z 2005 r. (sygn. III CZP 59/05) SN wskazał, że przekazanie gospodarstwa następcy różni się w istotny sposób od darowizny, ale orzekał tak na tle poprzedniej ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym rolników z 1977 r.

Z kolei w późniejszym postanowieniu (sygn. I CSK 647/07) SN wskazał, że na tle kolejnej ustawy – z 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników,  do przekazania gospodarstwa należy stosować przepisy o darowiźnie. Jeżeli  tak, to czy ma to także konsekwencje w sprawach  spadkowych – zapytał katowicki Sąd Apelacyjny.

Sąd Najwyższy odpowiedział, że podczas ustalania zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy na podstawie umowy przewidzianej w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Zdaniem prof. Jacka Góreckiego z Uniwersytetu Śląskiego, specjalizującego się w prawie spadkowym, stanowisko Sądu Najwyższego można uzasadnić tylko suchym brzmieniem przepisów o zachowku, które nakazują zaliczać doń „czyste" darowizny. Ponieważ zachowek to wyjątek w zasadach dziedziczenia, zalicza się do niego tylko to, co jest wyraźnie zapisane w ustawie. W wypadku jednak gospodarstw rolnych mamy też przysporzenie za darmo, dlatego powinny być one też zaliczane do zachowku. Niezbędna była więc nowela kodeksu cywilnego.