Zadłużony spadek - jak ograniczyć skutki przyjęcia z powodu niewiedzy

Przepisy prawa spadkowego zawierają pułapkę dla spadkobiercy, jeśli spadek zawiera długi. Bierność bowiem, brak zainteresowania spadkiem i zasadami dziedziczenia  może się przełożyć na spłatę długów zmarłego.

Fiskus nie darował

Przekonała się o tym Wanda Ł., jedno z czworga dzieci i spadkobierców ustawowych po matce, która, jak się okazało, miała wszczęte za życia postępowanie podatkowe dotyczące nieudokumentowanych źródeł pochodzenia 300 tys. zł. Brat Wandy Ł. wpłacił je na konto matki, a ta następnie darowała pieniądze synowi. W ostatnich latach życia utrzymywała się tylko z emerytury w wysokości 1000 zł.

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku wytoczył naczelnik Urzędu Skarbowego w Białej Podlaskiej zainteresowany kontynuowaniem postępowania i obciążeniem ewentualnym podatkiem spadkobierców. Dopiero w sądzie Wanda Ł. złożyła wniosek o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia dotyczącego przyjęcia spadku, argumentując, że nie miała żadnej wiedzy o problemach podatkowych matki (bracia zeznali, że nie mówili jej o tym, ponieważ nie chcieli jej denerwować, choć później jeden z nich zmienił zdanie).

Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim oddalił jej wniosek, uznając, że nie dochowała należytej staranności, gdyż mogła się zwrócić do urzędu skarbowego o informacje dotyczące postępowania podatkowego.

6 miesięcy ma spadkobierca na opowiedzenie się, czy i w jakim zakresie przyjmuje spadek

Rozpatrując z kolei jej apelację, Sąd Okręgowy w Lublinie powziął wątpliwości, w jakim trybie powinna następować naprawa błędu. Czy tak, jak mówi kodeks cywilny w art. 1018 § 3: ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, czy może także bez tej szczególnej formy w trakcie postępowania spadkowego. Kwestia ta nie była do tej pory rozstrzygana przez Sąd Najwyższy. Nie chodzi tu tylko o formalizm, w tej sprawie Wanda Ł. złożyła bowiem oświadczenie przed sądem w terminie  (rocznym),  natomiast w kwalifikowanej formie (z podpisem urzędowo poświadczonym) już po jego przekroczeniu, na etapie sprawy apelacyjnej – piszą w uzasadnieniu pytania sędziowie lubelskiego Sądu Okręgowego.

Scheda z długami

Wielu Polaków nie wie, że spadek może być po prostu długiem.

Są dwa narzędzia, które pozwalają uniknąć tego kłopotu. Spadkobierca może w ogóle spadek odrzucić, zostaje wtedy wyłączony od dziedziczenia, jakby nie dożył spadku (ale w jego miejsce wchodzą np. jego dzieci). Może też przyjąć spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, wtedy odpowiada za długi tylko do wartości przejętego spadku. Takie oświadczenie musi jednak złożyć w ciągu sześciu miesięcy od chwili powołania do spadku (najczęściej od śmierci spadkodawcy), przed sądem lub przed notariuszem. Na szczęście dla „zaskoczonych" spadkobierców jest furtka: jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub pod wpływem błędu nie zostało złożone żadne  oświadczenie, można  w ciągu roku od jego wykrycia uchylić się od skutków błędnego oświadczenia (lub jego braku) przed sądem. Takie oświadczenie wymaga zatwierdzenia przez sąd. Z tej drogi chce skorzystać Wanda Ł.

Niewielka wiedza prawna

Dodajmy, że w niedawnym wyroku (II CSK 171/12) Sąd Najwyższy stwierdził, że przyjęcie spadku poprzez milczące zachowanie spadkobiercy można zaakceptować jedynie pod warunkiem, że ma on możliwość skorygowania jego skutków.

– Trzeba też uwzględniać, że wiedza prawna w naszym społeczeństwie jest niezbyt wysoka – wskazał w uzasadnieniu Kazimierz Zawada, sędzia sprawozdawca.

Z kolei Sejm pracuje nad projektem nowelizacji prawa spadkowego polegającej na tym, by bez żadnego oświadczenia spadkobierca korzystał z dobrodziejstwa inwentarza, a przynajmniej by jego sporządzanie było uproszczone. Jak powiedział „Rz" sędzia Robert Zegadło, sekretarz Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, trwa teraz wymiana stanowisk między Ministerstwem Sprawiedliwości a Komisją na temat tej regulacji.