Polskie obywatelstwo dla szpiegów i dywersantów? Brakuje furtki do jego odbierania

Polska, o czym regularnie pisze „Rzeczpospolita”, ma niezwykle liberalne wymogi dotyczące uzyskiwania obywatelstwa – cudzoziemiec może o nie wystąpić już po trzech latach stałego zamieszkania, a nie traci go nawet wtedy, gdy ewidentnie szkodzi polskiemu państwu, np. dopuszczając się szpiegostwa na rzecz obcego wywiadu.

„W odróżnieniu od zdecydowanej większości państw regionu, Polska nie dysponuje mechanizmami prawnymi pozwalającymi na odebranie obywatelstwa w przypadkach istotnego zagrożenia bezpieczeństwa narodowego lub innych uzasadnionych okolicznościach – nawet w sytuacji uzyskania obywatelstwa na podstawie fałszywych danych lub w inny przestępczy sposób” – alarmuje w swoim raporcie Frontline Foundation, założona przez byłych oficerów służb specjalnych, działająca na rzecz rozwiązań wzmacniających bezpieczeństwo Polski.

Czytaj więcej

Służby

Podejrzany o szpiegostwo z pozytywną opinią MSW. Sienkiewicz: Opowiem o tym za 20 lat

Stanisław Sz., którego ABW zatrzymało pod zarzutem szpiegostwa był pozytywnie opiniowany przez MS...

– Od wybuchu wojny w Ukrainie minęły trzy lata, przyjęliśmy dużo uchodźców i niebawem możemy mieć zalew wniosków o przyznanie im polskiego obywatelstwa. A w tym gronie mogą być osoby odpowiednio legendowane, ulokowane przez obcy wywiad, który wykorzysta nasze przepisy i procedury demokratyczne, łatwość uzyskania polskiego obywatelstwa i brak możliwości jego odebrania – mówi „Rzeczpospolitej” gen. Maciej Materka, były szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego, współzałożyciel Frontline. – Jeżeli jako państwo nic z tym nie zrobimy, będziemy mieli problemy – od zamachów terrorystycznych po ruchy polityczne generowane przez obce służby – podkreśla.

Prawnik z polskim obywatelstwem szpiegował dla Rosji. Mimo skazania, obywatelstwa nie stracił

Luka w prawie już jest widoczna. Polskie obywatelstwo (oprócz rosyjskiego) posiada skazany w 2017 r. za szpiegostwo na rzecz Kremla prawnik Stanisław Sz., który przez trzy lata (2012-2014) świadomie pracował na zlecenie GRU – rosyjskiego wywiadu wojskowego. Wykradł i przekazał tej służbie niejawny raport NIK dotyczący gazoportu w Świnoujściu i umów gazowych. Po „nieoficjalne informacje” wchodził na obrady sejmowej komisji, „zainspirował” w mediach artykuły zgodne z polityką Rosji i deprecjonujące działania strony polskiej w obszarze energetyki. Rozpracowywał dziennikarzy i ekspertów z branży energetycznej, by wyłowić podatnych na rosyjskie wpływy. „Pozyskał dwa źródła osobowe” – wynika z wyroku.

Sz. działał przeciwko Polsce, szkodząc jej „interesom ekonomicznym w kontekście bezpieczeństwa, zwłaszcza energetycznego” – uznał sąd, skazując go na siedem lat więzienia (sam oskarżony się nie przyznał). Nawet teraz polskiego obywatelstwa nie można mu odebrać – nie ma przepisu, który na to pozwala.

Stanisław Sz. odsiedział wyrok i nadal mieszka w Polsce, przeciwko której działał. „Stał się rzutkim biznesmenem, bywa na kilkudziesięciu imprezach rocznie, pojawia się w ambasadach. Bryluje na konferencjach w sprawie odbudowy Ukrainy” – ujawnił niedawno portal Frontstory.pl, zauważając, że „jego aktywność przypomina tę, którą przed aresztowaniem prowadził na zlecenie GRU”.

– Ta sprawa jest kuriozalna, dobitnie pokazuje lukę w naszym systemie prawnym, przez którą państwo polskie jest bezbronne – komentuje Stanisław Żaryn, były zastępca koordynatora służb specjalnych.

Sytuacja jest tym bardziej szokująca, że Sz. – jak wynika z uzasadnienia  wyroku – identyfikował się z Rosją, np. wysłał mail z pytaniem, „czy może w jakikolwiek sposób wesprzeć Jedną Rosję” (partię będącą zapleczem politycznym Putina). W Rosji się urodził, mając kilka lat przyjechał z rodzicami do Polski, tu skończył studia prawnicze, w 2012 r. złożył wniosek o nadanie mu obywatelstwa – rok później postanowieniem prezydenta zostało mu ono przyznane.

Czytaj więcej

Służby

Szpiedzy chcą azylu. Zaskakujący finał największej afery wywiadowczej w Polsce

Czterech cudzoziemców skazanych w Polsce za szpiegostwo na rzecz Rosji, aby uniknąć deportacji, z...

To przypadek spektakularny, ale poważnych, choć nie tak głośnych spraw, jest więcej. W obecnym stanie prawnym polskiego obywatelstwa nie można pozbawić chociażby dwóch braci R., Ukraińców skazanych za sutenerstwo, o których pisała „Rzeczpospolita” w kontekście tzw. afery podkarpackiej. Ilu obcokrajowców z polskim obywatelstwem dopuściło się poważnych przestępstw – nie ma takich danych. Inne państwa jednak poradziły sobie z naturalizowanymi cudzoziemcami, którzy szkodzą – mają odpowiednie przepisy (opisuje to raport fundacji Frontline).

Jak inne państwa europejskie karzą naturalizowanych cudzoziemców, którzy szkodzą państwu?

– Poszczególne kraje wprowadzały rozwiązania wynikające z ich mapy zagrożeń. Państwa zachodnie postawiły na przepisy dotyczące możliwości odbierania obywatelstwa cudzoziemcom ze względu na akty terroryzmu czy ekstremizmu, które były u nich masowe. Z kolei kraje Europy wschodniej i środkowej oraz bałtyckie mają przepisy nastawione głównie na istniejące tam zagrożenia hybrydowe – mówi „Rzeczpospolitej” płk. Norbert Loba, były wiceszef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, prezes Frontline Foundation. – W każdym przypadku jest to kwestia bezpieczeństwa państwa i możliwości jego reakcji na zagrożenia – zaznacza.

W większości państw Europy – w Wielkiej Brytanii, Włoszech, Francji, Hiszpanii, Niemczech, Austrii, Holandii, Belgii, Szwajcarii, Norwegii czy Finlandii – cudzoziemiec może stracić obywatelstwo za ciężkie przestępstwa i działanie na szkodę istotnych interesów państwa. Tak jest też na Litwie, Łotwie, Estonii, w Rumunii czy Chorwacji.

Chodzi głównie o działalność terrorystyczną (zamachy, sabotaże), szpiegowską, zdradę stanu, walkę w armii wrogiego państwa i inne poważne przestępstwa uderzające w bezpieczeństwo narodowe. Ten katalog działań, co do zasady, się powtarza.

We Francji, która najmocniej doświadczyła aktów terroru, wśród przesłanek odebrania obywatelstwa jest głównie skazanie za przestępstwa związane z terroryzmem – np. udział w organizacjach związanych z terroryzmem, jego finansowanie, zamachy. Ale i zdrada stanu, szpiegostwo, podżeganie do przemocy wobec państwa czy zaangażowanie „w działania, które są sprzeczne z interesami Francji”. A także uchylanie się od obowiązków obywatelskich, jak unikanie służby wojskowej.

Na Łotwie utrata obywatelstwa grozi także za działania „zagrażające integralności terytorialnej, suwerenności lub porządkowi konstytucyjnemu” czy za „wspieranie zbrodni wojennych, ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości lub przeciwko pokojowi”. W Holandii np. za nieujawnienie posiadania innego obywatelstwa w procesie naturalizacji czy długotrwały, co najmniej 13-letni pobyt za granicą. W Niemczech obywatelstwo można stracić za aktywny udział w działaniach takich organizacji terrorystycznych jak np. ISIS.

Z kolei Węgry wprowadziły w kwietniu tego roku bezprecedensową możliwość zawieszenia obywatelstwa na okres do 10 lat – dla osób posiadających drugie obywatelstwo (państwa niewchodzącego w skład Europejskiego Obszaru Gospodarczego, obejmującego m.in. UE). Taką procedurę można wszcząć za działanie na rzecz „interesów obcego mocarstwa lub organizacji oraz zaangażowanie w działalność polityczną lub obywatelską uznaną za szkodliwą dla Węgier”. Skutkiem może być deportacja lub zakaz wjazdu do tego kraju.

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Co przyciąga do Polski ukraińskich imigrantów? Wyniki badania

Około 650 tys. pracujących Ukraińców nie pozostanie na polskim rynku pracy – szacuje Polski Insty...

„Decyzje w tym obszarze były odpowiedzią tych państw na takie zjawiska jak kolejne fale terroryzmu i ekstremizmu, rosnącą w siłę przestępczość międzynarodową, nielegalną migrację czy nasilanie się konfliktu z Rosją i jej sojusznikami w ramach tzw. wojny hybrydowej oraz już tej klasycznej, która wybuchła na Ukrainie” – zauważają autorzy raportu Frontline Foundation. Przepisów pozwalających pozbawić obywatelstwa ze względu na bezpieczeństwo narodowe nie posiadają za to Szwecja, Słowacja i Czechy. Ale i tam odbiera się je, jeśli cudzoziemiec uzyskał je w wyniku oszustwa czy zatajenia istotnych faktów (w Niemczech również wskutek korupcji) – to zresztą dotyczy prawie wszystkich krajów.

Zbyt łatwo o polskie obywatelstwo, stąd lawina wniosków o jego przyznanie

Każde z tych państw posiada więc prawne rozwiązania opisujące odebranie obywatelstwa także w trybie utraty przymusowej (administracyjnej). Polska, w której można co najwyżej samemu zrzec się obywatelstwa, ale w żadnym razie nie można go odebrać, jest ewenementem na tle innych państw UE. Podobnych rozwiązań potrzeba u nas ze względu na „permanentne zagrożenie agresją hybrydową ze strony Federacji Rosyjskiej i współpracującej z nią Białorusi i niespotykaną we współczesnej historii falę masowej migracji, która obecnie przybrała ekstremalną skalę” – twierdzą eksperci Frontline.

– Powinniśmy podejść racjonalnie, ale szerzej, żeby móc reagować na niekorzystne zdarzenia. Nie tylko na szpiegostwo, dywersję czy sabotaż, ale także na poważne przestępstwa kryminalne, jak chociażby zabójstwa czy przestępstwa gospodarcze, które uderzają w podstawy państwa – uważa płk Norbert Loba. I wskazuje, że inne państwa nie czekały, aż uda się zmienić całą konstytucję, lecz punktowo wprowadzały potrzebne zapisy. – Nasz raport jest propozycją do dyskusji – zaznacza.

Stanisław Żaryn ocenia, że przy zagrożeniach, które obserwujemy w ostatnich latach, stworzenie możliwości odbierania polskiego obywatelstwa cudzoziemcom jest zasadne. – Zwłaszcza w przypadku osób, które świadomie, a nawet z premedytacją działają na rzecz państw nam wrogich i mogą kryć się za obywatelstwem. Polska nie powinna być bezbronna w takich sytuacjach – ocenia Żaryn. – Obecnie osoba, która dopuści się czynu kryminalnego, nawet jak zostanie ujęta i skazana, to po wyjściu z więzienia dalej ma polskie obywatelstwo i nic z tym nie można zrobić. Służba może jedynie na nowo taką osobę obserwować i monitorować – wskazuje.

Co istotne, nasze prawo przewiduje odebranie statusu uchodźcy w Polsce za przestępstwa lub nawet to, że służby uznają osobę za niepożądaną. „W najbliższych latach Polskę czeka zmierzenie się z narastającym zjawiskiem migracji w każdym aspekcie masowej emigracji, szczególnie ukraińskiej (i częściowo białoruskiej) oraz migracji wynikającej z olbrzymich transferów społecznych z państw afrykańskich i azjatyckich, w tym częściowo przepływów o charakterze nielegalnym” – prognozuje raport. I zaznacza, że „procesy związane z formalną/legalną obecnością już obecnych i przyszłych obcokrajowców na terytorium Polski będą w narastającej skali skutkować administracyjnym, rozłożonym w czasie uprawnieniem tych osób do uzyskania polskiego obywatelstwa, a zjawisko to w kolejnych latach będzie nabierało skokowego przyrostu”.

Sprawa więc tym pilniej wymaga uregulowania, bo – jak pisała „Rzeczpospolita” – już lawinowo rośnie liczba wydanych decyzji o nadaniu obywatelstwa cudzoziemcom. Prym wiodą Ukraińcy – ich dotyczy ponad połowa wszystkich naturalizacji w Polsce, a kolejni są Białorusini (Ukraińców i Białorusinów jest w Polsce ok. 2 mln).

W 2020 r. polskie obywatelstwo otrzymało ponad 7,5 tys. obcokrajowców, w 2022 r. ponad 10 tys., a w roku ubiegłym już 16,3 tys. – z tego zdecydowaną większość w trybie uznania (decyzją wojewody), czyli w  procedurze opartej na liberalnych kryteriach administracyjnych (trzyletni nieprzerwany pobyt w Polsce, stabilne źródło dochodu, tytuł prawny do lokalu i podstawowa znajomość języka polskiego). Nadań prezydenckich w ubiegłym roku było ok. 1,5 tys.

Magnesem są liberalne wymogi – w tym zaledwie trzyletni stały pobyt (np. we Włoszech, Hiszpanii i Austrii – jest to 10 lat, w Niemczech – osiem lat, na Litwie – siedem lat). Zostały złożone dwa projekty – autorstwa PiS i prezydencki – wydłużające obecny wymóg pobytu z trzech do 10 lat, ale nie mają dużych szans powodzenia na uchwalenie.