Sankcje i arbitraż. W jaki sposób dochodzić swoich roszczeń?

Sankcje nałożone na Rosję w 2014 r. dotyczyły głównie instytucji finansowych, dlatego ich wpływ na polskie firmy był ograniczony. Inaczej jest z sankcjami gospodarczymi sprzed 2 lat, nałożonymi wraz z rozpoczęciem rosyjskiej agresji w Ukrainie.

Publikacja: 10.06.2024 14:31

Rosyjskie i irańskie statki aktywnie wykorzystują Morze Kaspijskie do dostaw towarów objętych sankcj

Rosyjskie i irańskie statki aktywnie wykorzystują Morze Kaspijskie do dostaw towarów objętych sankcjami

Foto: Adobe Stock

Wprawdzie nie jest to nowy instrument, ale uznano je za „najbardziej wszechstronną i skoordynowaną akcję”. Zostały one wprowadzone w odpowiedzi na konkretne naruszenia prawa międzynarodowego i wywarły wpływ na różne strony kontraktów handlowych. Sankcje, w przypadku polskich przedsiębiorców skutkowały zmianami w umowach z kontrahentami lub nawet zakończeniem współpracy z niektórymi z nich. Wdrożenie sankcji stanowi realizację złożonego algorytmu polityki międzynarodowej, który ma na celu wywarcie presji na podmioty łamiące normy międzynarodowe, przy jednoczesnym minimalizowaniu niepożądanych skutków dla gospodarek państw je wprowadzających. Sytuacja ta przyczyniła się do zmian w dynamice relacji biznesowych, zmuszając przedsiębiorców do adaptacji i poszukiwania nowych strategii, aby chronić swoje interesy w nowej rzeczywistości gospodarczej. Spowodowało to wzrost liczby sporów, z których wiele skierowanych zostało do arbitrażu.

Czytaj więcej

Sankcje muszą mieć klarowną podstawę prawną. Czy trzeba zmieniać konstytucję?

Sankcje nakładane na państwa i ich rodzaje

Środki ograniczające, opisane między innymi w artykule 41 Karty Narodów Zjednoczonych lub artykule 29 Traktatu o Unii Europejskiej, potocznie nazywane sankcjami, to restrykcyjne środki finansowe, pieniężne lub handlowe. Przyjmowane są przez organizacje międzynarodowe i wbrew powszechnemu stanowisku nie są one narzędziem „karania” państwa i jednostek, lecz stanowią formę wywarcia presji, która ma doprowadzić do zmian w prowadzonej polityce. Nakładane są przez Unię Europejską, suwerenne mocarstwa oraz Organizację Narodów Zjednoczonych. Te, które generalnie mogą być nakładane są przez ONZ nie dotyczą Rosji, ze względu na stałą obecność tego państwa w Radzie Bezpieczeństwa i posiadane weto.

Od lutego 2022 Komisja Europejska opublikowała 13 pakietów sankcyjnych. Sankcje wprowadzone przez Unię Europejską możemy za to podzielić na 2 główne grupy: sankcje indywidualne i sektorowe (gospodarcze). Najnowsze wprowadzone zostały rozporządzeniami Rady UE nr 269/2014 oraz 833/2014. Należy zaznaczyć, że rozporządzenia unijne obowiązują kraje członkowskie Unii Europejskiej wprost. Oznacza to, że wiążą one w całości i są bezpośrednio stosowane bez konieczności implementacji przepisów do krajowego porządku prawnego.

Te pierwsze, wymierzone w jednostki, opierają się na takich zabiegach jak na przykład mrożenie środków finansowych i zasobów gospodarczych lub ograniczenia wydawania wiz. Dotyczą one listy osób wyznaczonych w załącznikach do rozporządzeń. Sankcje gospodarcze obejmują znacznie szerzej idące działania. Środki te mogą obejmować całkowite lub częściowe zerwanie stosunków gospodarczych we wszystkich strategicznych sektorach oraz komunikacji: kolejowej, morskiej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych.

Współczesne wydarzenia oraz ich skutki uświadomiły nas, że sankcje mimo tego, że na czasy, w których tworzone były rewolucyjne, wcale nie są tak szczelnym systemem. Mimo możliwości nałożenia ich przez inne państwa oraz organizacje ponadnarodowe nawet w zintegrowanych programach, okazuje się, że państwa oraz jednostki znajdują sposoby na to, aby sankcje obejść. W związku z tym, że sankcje nakładane przez ONZ nie dotyczą Rosji, wiele państw z poza Unii Europejskiej nie decyduje się ich nakładać. W przypadku sankcji unijnych istnieje wysokie ryzyko obejścia przez państwa trzecie, które ich nie nakładają, a nawet w Unii Europejskiej, ze względu na brak harmonizacji w egzekwowaniu sankcji, co zostało częściowo naprawione dyrektywą UE 2023/1226 z 24 kwietnia 2024 roku, która określa ogólnounijne przepisy dotyczące przestępstw i kar za naruszenia sankcji.

Możliwe drogi dochodzenia swoich roszczeń

Dominująca do niedawna rola Rosji, jako głównego międzynarodowego dostawcy materiałów oraz surowców energetycznych pokazała, że nałożone sankcje mają dalekosiężne skutki. Sankcje mogą doprowadzić do sytuacji niemożności wykonania umów. Przedsiębiorstwa, na których zdolność do wypełnienia zobowiązań handlowych sytuacja „sankcyjna” wypłynęła negatywnie, powołują się często na siłę wyższą lub klauzule arbitrażowe.

Siła wyższa to zdarzenie zewnętrzne, nieprzewidywalne i nieuniknione, które uniemożliwia wykonanie zobowiązań umownych. Przedsiębiorstwa mogą argumentować, że sankcje są takim zdarzeniem, ponieważ zostały nałożone przez rządy lub organizacje międzynarodowe i mają szeroki wpływ na działalność gospodarczą. Może stanowić podstawę do zawieszenia wykonania umowy lub jej całkowitego rozwiązania, bez ponoszenia odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązań. Mimo, że powołanie się na siłę wyższą stanowi dominującą linię prowadzenia sporu, nie jest to wyłączna możliwość. Przedsiębiorstwa mogą również powoływać się na klauzule arbitrażowe zawarte w umowach, aby rozwiązywać spory wynikające z niewykonania zobowiązań. Alternatywnie, firmy mogą poszukiwać negocjacji bezpośrednich lub mediacji w celu osiągnięcia porozumienia z kontrahentami dotkniętymi sankcjami.

Arbitraż jest możliwy tylko wtedy, gdy strony umowy zgodziły się na tę formę rozstrzygania sporów, zazwyczaj poprzez klauzulę arbitrażową w umowie. W sytuacji, gdy droga sądowa jest niemożliwa z powodu sankcji lub innych ograniczeń, arbitraż staje się głównym sposobem dochodzenia roszczeń. Dzięki międzynarodowym konwencjom, takim jak Konwencja Nowojorska, orzeczenia arbitrażowe mogą być uznawane i egzekwowane na całym świecie, co daje stronom większą pewność prawną i możliwość dochodzenia swoich praw.

Czytaj więcej

Surowe kary za związki gospodarcze z Rosją

Sankcje zakazujące świadczenia usług lub zamrażające aktywa mogą jednak objąć działalność arbitrów lub nawet uniemożliwić im przyjmowanie płatności od strony objętej sankcjami. Artykuł 5 rozporządzenia Radu UE nr 833/2014 wyznaczył ogólny zakaz świadczenia usług doradztwa prawnego na rzecz rządu Rosji lub osób prawnych i innych podmiotów, które siedzibę mają w Rosji. Nie ma on jednak zastosowania w przypadku korzystania z prawa do obrony w postępowaniu sądowym i prawa do skutecznego środka prawnego. Nie jest on także stosowany w celu zapewnienia dostępu do postępowań sądowych, administracyjnych lub arbitrażowym w państwie członkowskim. Możliwość działania arbitrów może zależeć od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania, a także od siedziby sądu arbitrażowego. W przypadku arbitrażu instytucjonalnego może dojść do sytuacji, w której płatności na rzecz lub od instytucji arbitrażowej nie będą legalne. Może się tak zdarzyć na przykład wtedy, gdy instytucja zwraca część zaliczki na poczet poniesionych kosztów.

Nie ma jednak możliwości zablokowania arbitrażu, chociażby ze względu na Konwencję Nowojowską o uznawaniu i egzekucji zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 10 czerwca 1958. Wskazane w niej przyczyny sprzeciwu wobec wykonania takiego orzeczenia obejmują brak uznania przedmiotu sporu za podlegający arbitrażowi oraz sytuacje, w której uznanie lub wykonanie przeczenia będzie sprzeczne z porządkiem publicznym w państwie wykonującym. W większości jurysdykcji przyjęty został pogląd, że spory dotyczące sankcji podlegają arbitrażowi.

W przypadku sankcji indywidualnych podmiot objęty takimi środkami może złożyć odwołanie w sprawie unieważnienia sankcji. Istnieje także możliwość bezpośredniej skargi do Sądu Unii Europejskiej na podstawie art. 263 § 4 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Podstawa zakwestionowania skargi musi opierać się o elementy faktyczne co oznacza, że wyznaczone, algorytmiczne kryteria jej przyznania nie zostały spełnione.

Samo nałożenie sankcji nie „zamraża” arbitrażu, przedsiębiorcy mogą dochodzić swoich roszczeń, powołując się na siłę wyższą, klauzule arbitrażowe oraz korzystając z dostępnych środków prawnych, takich jak odwołania i skargi do sądów europejskich. Należy także pamiętać, że sytuacja w której polska spółka ma umowę z zagraniczną, na którą nałożono sankcje, to tylko jedna z wielu konfiguracji, które mogą spowodować konflikt. Sankcje stanowią wyzwanie, ale przedsiębiorstwa mają narzędzia do ochrony swoich interesów i dochodzenia roszczeń w nowej rzeczywistości gospodarczej.

Dr Tomasz Srokosz, Partner w Andersen w Polsce.

Wprawdzie nie jest to nowy instrument, ale uznano je za „najbardziej wszechstronną i skoordynowaną akcję”. Zostały one wprowadzone w odpowiedzi na konkretne naruszenia prawa międzynarodowego i wywarły wpływ na różne strony kontraktów handlowych. Sankcje, w przypadku polskich przedsiębiorców skutkowały zmianami w umowach z kontrahentami lub nawet zakończeniem współpracy z niektórymi z nich. Wdrożenie sankcji stanowi realizację złożonego algorytmu polityki międzynarodowej, który ma na celu wywarcie presji na podmioty łamiące normy międzynarodowe, przy jednoczesnym minimalizowaniu niepożądanych skutków dla gospodarek państw je wprowadzających. Sytuacja ta przyczyniła się do zmian w dynamice relacji biznesowych, zmuszając przedsiębiorców do adaptacji i poszukiwania nowych strategii, aby chronić swoje interesy w nowej rzeczywistości gospodarczej. Spowodowało to wzrost liczby sporów, z których wiele skierowanych zostało do arbitrażu.

Pozostało 89% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Konsumenci
Paliwo będzie droższe o 50 groszy na litrze, rachunki za gaz o jedną czwartą
Praca, Emerytury i renty
Krem z filtrem, walizka i autoresponder – co o urlopie powinien wiedzieć pracownik
Podatki
Wykup samochodu z leasingu – skutki w PIT i VAT
Nieruchomości
Jak kwestionować niezgodne z prawem plany inwestycyjne sąsiada? Odpowiadamy
Materiał Promocyjny
Mity i fakty – Samochody elektryczne nie są ekologiczne
Nieruchomości
Wywłaszczenia pod inwestycje infrastrukturalne. Jakie mamy prawa?