Zasady ochrony prawnej bazy danych stworzonej w firmie

Baza danych oznacza zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi, wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości. Definicja ta pochodzi z ustawy z 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych.

Dziś codziennie spotykamy się z bazami danych zawierającymi często ważne informacje. Jednocześnie praktycznie każdy z nas jest twórcą różnego rodzaju bardziej lub mniej usystematyzowanych zbiorów danych. Z kolei wiele firm zajmuje się tylko i wyłącznie działalnością gospodarczą polegającą na wytwarzaniu i sprzedawaniu baz danych. Są one bardzo cennym aktywem dla wielu kontrahentów. Dlatego też istnieją pokusy ich nielegalnego pozyskiwania lub kopiowania.

Ponadto jeśli bazy danych spełniają cechy utworu (każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia), podlegają także ochronie wynikającej z ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Warto także pamiętać, że zupełnie odmiennym regulacjom podlegają bazy danych z zakresu ochrony zdrowia. Ich funkcjonowanie reguluje ustawa z 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia.

Kto może korzystać z pomocy

Producentem bazy danych może być osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która ponosi ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu bazy danych. Trzeba także pamiętać, że za producenta uważa się także każdego następcę prawnego producenta danej bazy. Ustawa zakłada także, że wytwórcą jest osoba fizyczna lub firma, której nazwa znajduje się na egzemplarzach bazy danych lub której dane zostały podane do publicznej wiadomości w związku z jej rozpowszechnieniem.

Jeśli tak rozumie się te przepisy, warto wiedzieć, że z ochrony wytworzonych dzieł mogą korzystać producenci będący obywatelami Polski albo mający tutaj swoją siedzibę, producenci będący osobami fizycznymi i prawnymi, o ile posiadają obywatelstwo lub prawo do stałego pobytu na terenie jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA).

W przypadku osób prawnych dodatkowym warunkiem jest istotne i trwałe związanie z gospodarką państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu. Ustawowej ochronie podlegają także bazy wytworzone przez podmioty, z którymi Polska ma specjalną umowę w tym zakresie. Warto także pamiętać, że zapisy ustawy nie obejmują programów komputerowych użytych do ich sporządzenia oraz korzystania z nich, ale jedynie zawartość merytoryczną tych baz.

Nie tylko pobieranie

Ochroną objęte jest co do zasady pobieranie i wtórne wykorzystywanie bazy danych. Zgodnie z ustawą pobieranie danych oznacza stałe lub czasowe przejęcie lub przeniesienie całości lub istotnej, co do jakości lub ilości, części zawartości bazy danych na inny nośnik, bez względu na sposób lub formę tego przejęcia lub przeniesienia.

Ustawodawca wtórne wykorzystanie zdefiniował jako publiczne udostępnienie bazy danych w dowolnej formie, w tym w szczególności poprzez rozpowszechnianie, najem lub bezpośrednie przekazywanie. Z tym że jako wypożyczenie baz danych nie możemy rozumieć ich pobierania lub wtórnego wykorzystania.

Piętnaście lat

Zgodnie z ustawą ochrona bazy danych obejmuje piętnaście lat następujących po roku jej wytworzenia. Jeśli w trakcie upływu tego okresu dokonano istotnej zmiany jej treści, uzupełnienia lub usunięcia jej części istotnej z punktu widzenia jakości, ilości lub nakładu pracy niezbędnego na jej wytworzenie, okres ochronny liczy się odrębnie. W przypadku zaś przekazania bazy danych do publicznej wiadomości traci ona okres ochrony po piętnastu latach, licząc od następnego roku po jej pierwszym udostępnieniu.

Jeśli baza danych ma charakter dzieła i podlega przepisom ustawy o prawach autorskich, okres zachowania praw producenta wynosi aż 70 lat liczonych od śmierci twórcy, a jeśli ktoś inny ma prawa majątkowe do dzieła, to liczone od dnia pierwszej publikacji. Z tego punktu widzenia warto się zastanowić, czy baza danych nie spełnia cech utworu.

Jakie są prawa producenta

Wytwórca bazy danych podobnie jak w przypadku wytworzenia innych dzieł ma wyłączne prawo jej wtórnego wykorzystania w każdym zakresie lub pobierania z niej danych. Ma także oczywiście prawo ją sprzedać lub licencjonować i korzystać z dochodów ze sprzedaży jej kopii.

Jednak w przypadku chociażby jednokrotnego udostępnienia jej do publicznej wiadomości producent de facto traci nad swoim dziełem kontrolę, gdyż nie ma prawa nikomu zabronić jej użytkowania – czyli pobierania lub wtórnego wykorzystywania. Każdy ma prawo używać jej do celów osobistych (z ograniczeniem do nieelektronicznych baz danych), wykorzystywać jej dane w charakterze ilustracji, w celach badawczych i edukacyjnych, jednak pod dwoma warunkami.

Po pierwsze, po podaniu źródła danych i po drugie, jeśli nie jest ono używane w celach komercyjnych. Ponadto należy pamiętać, że zakres użytkowania baz danych nie może godzić w słuszne interesy producenta i musi się odbywać w granicach obowiązującego prawa. Przykładem takiego działania może być systematyczne i powtarzające się pobieranie i wtórne wykorzystywanie danych sprzeczne z normalnym korzystaniem, jeśli powoduje naruszenie interesów producenta.

Z ustawy o ochronie baz danych wynika, że sprzedaż kopii bazy danych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub któregoś z państw UE lub w państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu wyczerpuje prawo do kontrolowania odsprzedaży na danym terytorium.

Naruszenie uprawnienia

Każdy producent, którego prawa do bazy danych zostały naruszone, może żądać usunięcia skutków tego naruszenia, zaniechania tego działania, wydania uzyskanych korzyści lub naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej dwukrotności jej wartości (trzykrotności, jeśli doszło do naruszenia zawinionego).

Ponadto producent ma prawo domagać się jednokrotnego lub wielokrotnego opublikowania w prasie oświadczenia o naruszeniu prawa oraz podania do publicznej wiadomości części lub całości orzeczenia sądu w rozpatrywanej sprawie (o ile będzie to wynikało z orzeczenia sądu).

W przypadku gdy usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe, sąd może na jej wniosek i za zgodą producenta orzec zapłatę stosownej sumy pieniężnej rekompensującej straty wynikające z tego naruszenia. Ustawa określa także działania, jakie mogą wynikać z orzeczeń sądowych wobec produktów nielegalnych.

Na podstawie prawa sąd może więc orzec o wycofaniu nielegalnych produktów z obrotu, ich zniszczeniu lub przyznaniu producentowi należnego odszkodowania. Decyzja sądu powinna uwzględniać wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich.

Obrona interesów przed sądem

Producent, którego prawa do bazy danych zostały naruszone, wnosi sprawę do sądu właściwego dla prowadzenia działalności gospodarczej przez sprawcę lub w miejscu, gdzie znajduje się jego majątek.

Może on żądać zabezpieczenia dowodów oraz związanych z nimi roszczeń, a także zobowiązania naruszającego prawo do bazy danych do udzielenia informacji oraz przekazania dokumentacji, która pozwoli zabezpieczyć roszczenia.

Sąd może także zabezpieczyć lub żądać udzielenia informacji o pochodzeniu, dystrybucji, cenie towarów lub usług naruszających prawa do bazy danych od innych osób niż naruszające prawo do baz danych, jednak pod warunkiem:

- posiadania przez nie towarów naruszających prawa,

- korzystania z nielegalnej bazy,

- potwierdzenia świadczenia usług wykorzystywanych w działaniach naruszających prawa do bazy danych,

- wskazania ich jako uczestników produkcji lub dystrybucji nielegalnych towarów w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych. Wyjątek od tej zasady stanowią osoby fizyczne, konsumenci, którzy naruszają prawo ochrony bazy danych w dobrej wierze.

Ustawa o ochronie baz danych reguluje także kwestie dotyczące sporu sądowego między producentem a osobą, która bezprawnie wykorzystuje bazę. Sąd ma obowiązek zapewnienia dochowania tajemnicy przedsiębiorcy, przeciwko któremu toczy się postępowanie. Zażalenie na postępowanie sądu wnosi się w terminie siedmiu dni.

Korzystanie z bazy danych bez odpowiednich uprawnień lub wbrew udzielonym przez producenta zezwoleniom, pobieranie z niej danych w całości lub istotnej części podlega karze grzywny. W takim przypadku postępowanie toczy się na podstawie kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Podobnie jak w przypadku okresu upływu ochrony praw autorskich, tak i w przypadku dochodzenia roszczeń przed sądem baza spełniająca cechy utworu jest w korzystniejszej sytuacji.

Na podstawie ustawy regulującej prawa autorskie przywłaszczenie sobie praw do cudzego utworu, rozpowszechnianie go bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy lub dokonywanie wykonania autorskiego bez odpowiedniej zgody podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat trzech.

Także inne czyny przeciwko prawom twórców zagrożone są dużo wyższymi sankcjami niż te wynikające z ustawy o ochronie baz danych.

Grzegorz Byszewski ekspert Pracodawcy RP

Komentuje Grzegorz Byszewski ekspert Pracodawcy RP